אַלמי: דער ייִדישער באַזינגער פֿון כינעזער

Almi: Yiddish Admirer of Chinese Culture

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published October 29, 2015, issue of November 13, 2015.

נישט לאַנג צוריק, האָט דער „פֿאָרווערטס‟ דערציילט וועגן דער כינעזישער דאָקטאָראַט־סטודענטקע, יאַנג מענג, וועלכע האָט אויסגעלערנט ייִדיש, אין שײַכות צו איר דיסערטאַציע וועגן דער ייִדישער פּליטים־קהילה אין שאַנכײַ, און געשאַפֿן אַ ייִדישן וואַריאַנט פֿון אַ קלאַסיש כינעזיש ליד.

ס׳איז טאַקע אַ חידוש, אַז אַן עכטע כינעזישע פֿרוי האָט זיך פֿאַרליבט אין ייִדיש און אויסגעזונגען אַ ווערק פֿון אַ באַרימטן מיטל־עלטערלעכן בודיסטישן פּאָעט סו שי אויף כינעזיש, באַגלייט מיט איר אייגענער ייִדישער איבערזעצונג. ס׳איז אָבער כּדאַי זיך צו דערמאָנען, אַז אויף ייִדיש זענען שוין אַרויס גאַנצע ביכער וועגן דער כינעזישער קולטור, פּאָעזיע און פֿילאָסאָפֿיע, און עס זענען אָנגעשריבן געוואָרן לידער וועגן די כינעזער.

אין פֿאַרגלײַך מיט די קריסטלעכע מערבֿדיקע פֿאָרשער, וואָס האָבן ביז לעצטנס באַטראַכט די מיזרחדיקע לענדער ווי „עקזאָטישע‟ און „מאָדנע‟, זענען די ייִדן בעצם אַ קאָסמאָפּאָליטיש פֿאָלק. יעדער טראַדיציאָנעל געבילדעטער שטעטלדיקער ייִד אין מיזרח־אייראָפּע האָט פֿאַרשטאַנען, אַז די ווײַט־מיזרחדיקע קולטור קאָן זײַן „היימיש‟, אין אַ געוויסן זין, ווײַל ייִדן לעבן דאָך אין גלות און זענען צעשפּרייט איבער דער גאָרער וועלט. די אַלטע ייִדישע געשיכטעס וועגן טערקישע סולטאַנען אָדער נסיעות קיין אינדיע קלינגען נישט מער „עקזאָטיש‟, ווי די אייראָפּעיִשע מעשׂיות וועגן באַהאַלטענע שלעסער און מכשפֿות. דערפֿאַר, בפֿרט אינעם פּראָגרעסיוון קאָנטעקטס פֿון דער וועלטלעכער ייִדישער קולטור, איז נישט קיין חידוש, אַז כינע האָט אויך פֿאַרנומען אַן אָרט אין אונדזער ליטעראַטור.

אליהו־חיים שעפּס, באַקאַנט ווי אַ. אַלמי
אליהו־חיים שעפּס, באַקאַנט ווי אַ. אַלמי

דער באַקאַנטסטער ייִדישער פּאָפּולאַריזאַטאָר פֿון כינעזישע טעמעס איז געווען, מסתּמא, דער פּאָעט און שרײַבער אליהו־חיים שעפּס (1892—1963), באַקאַנט אונטערן פּסעוודאָנים אַ. אַלמי. אַ געבוירענער אין גאָר אַן אָרעמער וואַרשעווער משפּחה, איז ער פֿון קינדווײַז אָן געווען אַרומגערינגלט מיט זונות, גנבֿים און אַנדערע אונטערוועלטניקעס. וווינענדיק אין פּוילן, האָט ער זיך אָנגעשלאָסן אין נח פּרילוצקיס פֿאָלקלאָריסטישער גרופּע, אַרומגעפֿאָרן און געזאַמלט אַלטע ייִדישע פֿאָלקס־לידער, מעשׂיות און תּחינות.

עס קאָן זײַן, אַז צוליב דער אָרעמשאַפֿט אין די קינדער־יאָרן האָט זיך בײַ אַלמי דערוועקט אַ געוויסער „גײַסטיקער אַוואַנטוריזם‟ און דער באַגער צו פֿאַרשטיין אַלע וועלט־קולטורן, און אַפֿילו אַ קוק צו טאָן אויף יענער וועלט. אינעם יאָר 1921, אַרבעטנדיק ווי אַ זשורנאַליסט אין דער מאָנטרעאָלער פּובליקאַציע „קענעדער אָדלער‟, האָט ער אַרויסגעגעבן זײַן בוך „די צווייטע עקזיסטענץ‟, וועגן דער קאָמוניקאַציע מיט די טויטע דורך מיסטישע מיטלען. ער דערציילט, אַז אינעם יאָר 1917 האָט אַ קריסטלעכע אירלענדישע פֿרוי, וועלכע האָט געדינט ווי אַ מעדיום בעת אַ ספּיריטואַליסטישן סעאַנס, האָט פּלוצעם אויסגעשריגן, אַז יצחק־לייבוש פּרץ איז צו איר געקומען. אַלמי דערמאָנט זיך, אַז דעמאָלט האָט ער טאַקע דערזען אויף אַ רגע דעם געשפּענסט פֿונעם גרויסן ייִדישן שרײַבער.