דער אָקטאָבער־מאַניפֿעסט פֿון 1905

The October Manifesto of 1905


פֿון גענאַדי עסטרײַך

Published November 03, 2015, issue of November 27, 2015.

ס׳איז אַלע מאָל אַ קאָפּדרייעניש מיט די דאַטעס פֿון געשעענישן אין ביז־קאָמוניסטישן רוסלאַנד. דאָס לאַנד האָט גענוצט דעם אַזוי גערופֿענעם „יוליאַנעם‟ קאַלענדאַר — אים ניצן נאָך אַלץ די פּראַוואָסלאַוונע קריסטן. דער דאָזיקער קאַלענדאַר „שטייט אָפּ‟ אויף 13 טעג פֿון דעם גרעגאָריאַנער קאַלענדאַר פֿון דער מערבֿדיקער, קאַטוילישער און פּראָטעסטאַנטישער וועלט — דעם זעלבן, וועלכן מיר ניצן איצט.

ווי אַ פּועל־יוצא, האָבן מיר אַ פּלאָנטער: די אָקטאָבער־רעוואָלוציע, ווען די באָלשעוויקעס זײַנען געקומען צו דער מאַכט, איז „אין דער אמתן‟ (דאָס הייסט, לויטן מערבֿדיקן קאַלענדאַר) געשען אין נאָוועמבער. און די פֿריִערדיקע רעוואָלוציע, אויך אין 1917, וועלכע האָט פֿאַרוואַנדלט די רוסלענדישע מאָנאַרכיע אין אַ רעפּובליק, איז געווען אין מאַרץ, כאָטש מע רופֿט זי אָפֿט מאָל די „פֿעברואַר־רעוואָלוציע‟. ווײַטער וועט די רייד גיין וועגן דעם „מאַניפֿעסט פֿון דעם 17סטן אָקטאָבער 1905‟, אָבער, לויט דעם הײַנטיקן קאַלענדאַר, איז עס דאַטירט דעם 30סטן אָקטאָבער.

דער אָקטאָבער־מאַניפֿעסט איז אונטערגעשריבן געוואָרן דורכן צאַר ניקאָלײַ דעם צווייטן, אָדער ניקאָלײַ דעם לעצטן, ווי מע וועט אים דערנאָך רופֿן. דער טעקסט פֿון דעם דאָזיקן דאָקומענט איז געווען אַ קורצער, אָבער זייער אַ וואָגיקער. דערמיט איז פֿאַקטיש געביטן געוואָרן די סיסטעם אין לאַנד — פֿון אַן אַבסאָלוטער מאָנאַרכיע צו אַ קאָנסטיטוציאָנעלער מאָנאַרכיע. רוסלאַנד האָט געקענט זיך פֿאַרגינען אויסצוּוויילן אַ פּאַרלאַמענט, וואָס האָט געהייסן „דומע‟ — אַזוי ווי מע רופֿט עס אויך אין הײַנטיקן רוסלאַנד.

דעם אָקטאָבער־מאַניפֿעסט האָט דער צאַר געמוזט אַרויסלאָזן, ווײַל דאָס לאַנד איז געווען אַרומגעכאַפּט מיט מרידות, וועלכע זײַנען באַקאַנט געוואָרן ווי די ערשטע רוסישע רעוואָלוציע. דאָס פֿאָלק איז געווען ניט צופֿרידן, קודם־כּל, מיטן עקאָנאָמישן מצבֿ. דערצו האָט רוסלאַנד פֿאַרשפּילט די מלחמה מיט יאַפּאַן, און די דאָזיקע מפּלה האָט די שטימונג אין דער געזעלשאַפֿט ניט געמאַכט פֿריילעכער. איז מען געקומען צו אַזאַ אײַנפֿאַל — צו געבן דעם המון אַ ביסל דעמאָקראַטיע, ווי אַ צוקערקע.

דער ענטפֿער פֿונעם המון האָט גאַנץ אָפֿט געהאַט די פֿאָרעם פֿון אַ פּאָגראָם. היסטאָריקערס ברענגען אַזאַ חשבון: 690 פּאָגראָמען אין אָקטאָבער 1905; אין אייניקע ערטער איז עס געווען ניט איין מאָל. די צאָל דערהרגעטע ייִדן איז ניט ווייניקער פֿון 800, און אפֿשר — ווי עס טענהן אַנדערע קוואַלן — עטלעכע טויזנט נפֿשות. אין אָדעס אַליין זײַנען אומגעקומען מער פֿון 400 ייִדן. אַזאַ כוואַליע פֿון געוואַלד קעגן ייִדן האָט מען אַפֿילו אין רוסלאַנד נאָך ניט געזען.