ייִדיש און אוקראַיִניש: אַ נאַטירלעכער זיווג

Natural Couple: Yiddish and Ukrainian

דמיטרי טישטשענקאָ און זײַן ייִדיש־אוקראַיִנישע ווערטערבוך
דמיטרי טישטשענקאָ און זײַן ייִדיש־אוקראַיִנישע ווערטערבוך

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 10, 2015, issue of December 25, 2015.

(די 2 טע זײַט פֿון 3)

ס׳איז מערקווירדיק, אַז אינעם ווערטערבוך פֿילט זיך אַ געוויסער טעם פֿון אויטענטישקייט. ייִדיש און אוקראַיִנישע איז בכלל אַ געראָטענער נאַטירלעכער זיווג. אין דער געשיכטע פֿון ביידע לשונות זענען פֿאַראַן אַ ריי אינטערעסאַנטע פּאַראַלעלן. ווען מע בלעטערט איבער טישטשענקאָס ווערק, וואַרפֿט זיך אין די אויגן דער פֿאַקט, אַז טויזנטער ייִדישע ווערטער שטאַמען פֿון אוקראַיִנישע.

אוקראַיִניש איז דערקלערט געוואָרן ווי אַ באַזונדערע שפּראַך דורך די שפּראַך־אַקטיוויסטן בערך אין דער זעלבער צײַט, ווען בײַ דער באַרימטער טשערנאָוויצער קאָנפֿערענץ האָבן יצחק־לייבוש פּרץ, אַבֿרהם רייזען, שלום אַש, חיים זשיטלאָווסקי און אַנדערע פּראָמינענטע ייִדישיסטן דערקלערט, אַז ייִדיש איז אַ נאַציאָנאַלע שפּראַך פֿונעם ייִדישן פֿאָלק. הײַנט געפֿינט זיך טשערנאָוויץ אויפֿן שטח פֿון אוקראַיִנע.

נאָך דער רעוואָלוציע האָט די סאָוועטישע מאַכט דערקלערט אוקראַיִניש ווי אַן אומאָפּהענגיקע שפּראַך, הגם אין סטאַלינס תּקופֿה האָבן אַ סך אוקראַיִנישע קולטור־טוער, אַזוי ווי די ייִדישע שרײַבער און פּאָעטן, געליטן פֿון שרעקלעכע רדיפֿות. אַזוי ווי די מיזרח־אייראָפּעיִשע ייִדן און אַ ריי אַנדערע פֿעלקער אינעם דאָזיקן ראַיאָן, האָבן די אוקראַיִנער קלאָר פֿאַרשטאַנען במשך פֿון הונדערטער יאָרן, אַז זיי רעדן אויף אַ באַזונדער לשון, אָבער האָבן בלויז לעצטנס אַנטוויקלט אַ מאָדערנע נאַציאָנאַלע שפּראַך־באַוווּסטזײַן. ביז די 1930ער יאָרן, איז ייִדיש אויך געווען איינע פֿון די אָפֿיציעלע שפּראַכן אין דער סאָוועטישער אוקראַיִנע.

די ליטעראַרישע פֿאָרעם פֿון אוקראַיִניש איז אויפֿגעקומען אינעם 18טן און 19טן יאָרהונדערט. פּונקט אין דער זעלבער צײַט און אינעם זעלבן ראַיאָן האָט זיך אויך צעבליט די מאָדערנע ייִדישע ליטעראַטור. ווען דער קריסטלעכער משׂכּיל איוואַן קאָטליאַרעווסקי האָט איבערגעמאַכט אויף אַ טשיקאַוון בורלעסק־אופֿן ווערגיליס לאַטײַנישע פּאָעמע „ענעיִדע‟, האָט רבי נחמן בראַצלעווער דערציילט זײַנע מיסטישע מעשׂיות, יוסף פּערל חוזק געמאַכט פֿון די חסידים אין טערנאָפּאָל, און מנחם־מענדל לעפֿין האָט געשריבן זײַנע מליצה־ווערק אין פּאָדאָליע.