שטערן פֿון פֿילם „שאולס זון‟ פֿאַרטיידיקט די זאָנדערקאָמאַנדאָ

“Son of Saul” Star Defends the Sonderkommando

געזאַ ראָריג בעת דעם אינטערוויו מיטן „פֿאָרווערטס‟
Rukhl Schaechter
געזאַ ראָריג בעת דעם אינטערוויו מיטן „פֿאָרווערטס‟

פֿון שׂרה־רחל שעכטער

Published December 13, 2015, issue of January 08, 2016.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

בעת די 1980ער יאָרן האָבן ווייניק מענטשן באַזוכט אוישוויץ. ראָריג האָט זיך אָבער אונטערגענומען צו גיין אַהין יעדן טאָג. „איך בין געווען דער ערשטער אָנצוקומען און דער לעצטער אַוועקצוגיין. דאָרט האָב איך טאַקע אַנטדעקט אַ נישט־געוווּנטשענעם לעבן געבליבענעם פֿון חורבן: דער אייבערשטער. כ׳האָב אויף אים געהאַט גרויס רחמנות און אים געפּרוּווט דערמונטערן דורך מײַנע תּפֿילות אויף אונגעריש. נאָר דערנאָך האָב איך זיך אַ פֿרעג געטאָן: וואָס טו איך? קיין לשון־קודש קען איך נישט, כ׳בין אַפֿילו נישט קיין געמלטער… אין יענער רגע האָב איך באַשלאָסן, אַז איך וועל ווערן אַ ייִד לויטן אמתן זין פֿון וואָרט.‟

בעת זײַן התבודדות אין אוישוויץ, האָט ער אָנגעהויבן שרײַבן לידער, וואָס זענען שפּעטער אַרײַן אין זײַן ערשט בוך פּאָעזיע, וואָס מע האָט אויך איבערגעזעצט אויף דײַטש. מיט אַ שטאַרקן חשק אָנצוהייבן זײַן פֿאָרמעלע ייִדישע בילדונג האָט ער זיך פֿאַרשריבן אין אַ ישיבֿה אין ירושלים, און האָט אין יאָר 2000 זיך אַריבערגעצויגן קיין מאַנהעטן, וווּ ער האָט שטודירט אינעם ייִדישן טעאָלאָגישן סעמינאַר.

דאָס אינטענסיווע שליחות, וואָס ראָריג האָט געפֿילט בײַם אַנטדעקן זײַן גײַסטיקע ירושה איז אַ זאַך, וואָס ער זעט אויך אין שאול אויסלענדערס שליחות צו באַערדיקן זײַן זון. „שאול ווייסט טאַקע נישט ווי צו זאָגן קדיש, אָבער אין תּוך איז ער אַ פֿרומע נשמה, פּונקט אַזוי ווי געוויסע סעקולערע ייִדן, וואָס קערן וועלטן צו העלפֿן די אָרעמע און לײַדנדיקע; עס זעט מיר אויס ווי אַ בולטער סימן פֿון פֿרומקייט, כאָטש זיי וואָלטן עס געלייקנט,‟ האָט ראָריג געזאָגט מיט אַ שמייכל.

בעת זײַנע וויזיטן די טעג אויף די אינטערנאַציאָנאַלע קינאָ־פֿעסטיוואַלן, וווּ ער האַלט לעקציעס און גיט אינטערוויוען, איז ראָריג אומגעריכט געוואָרן אַ וואָרטזאָגער פֿאַר די זאָנדערקאָמאַנדאָ.

„איך ווייס, אַז אַ סך מענטשן סימפּאַטיזירן נישט מיט זיי, אָבער זיי דאַרפֿן פֿאַרשטיין, אַז די נאַציס האָבן זיי געצוווּנגען צו שפּילן די ראָלע פֿון ׳צי־פֿייגל׳, וואָס דאַרפֿן איבערצײַגן די אמתע פֿייגל, אַז ס׳איז נישטאָ קיין סכּנה,‟ האָט ראָריג דערקלערט. „ווען מע האָט אַרויסגערופֿן די ייִדן פֿון די באַנען, זענען זיי געווען איבערגעשראָקן און דעזאָריענטירט, אָבער ווען זיי האָבן דערזען אַנדערע ייִדן, וואָס רעדן ייִדיש, האָט זיך זיי אויסגעדאַכט, אַז אפֿשר וועט נישט זײַן אַזוי שלעכט.

„ס׳איז אמת, אַז מע האָט געגעבן די מיטגלידער פֿון דער זאָנדערקאָמאַנדאָ מער עסן ווי די אַנדערע קאַצעטניקעס, אָבער בלויז צוליב מאַכן זיי פֿיזיש שטאַרקער בײַם העלפֿן דורכצופֿירן די מאַסן־שחיטה. זיי זענען געווען אײַנגעהילט אין אַ געדיכטן פּאַנצער פֿון באַטויבונג, און מעכאַניש דורכגעפֿירט, וואָס מע האָט זיי געהייסן טאָן. דער איינציקער אופֿן צו קענען פֿונקציאָנירן איז געווען נישט צו טראַכטן און נישט צו פֿילן.‟ 

אין געוויסע פֿאַלן זענען די מיטגלידער פֿון דער זאָנדערקאָמאַנדאָ אַרײַנגעפֿאַלן אין אַזאַ ייִאוש, אַז זיי האָבן זיך אַליין אַרײַנגעגנבֿעט אין דער גאַזקאַמער מיט די אַנדערע ייִדן. „זיי זענען געווען צדיקים,‟ האָט ראָריג באַמערקט.

„דערפֿאַר איז איצט אַזוי נייטיק אַרויסצולאָזן אַזאַ פֿילם,‟ האָט ער צוגעגעבן. „באַלד וועלן די לעצטע עדות אַוועק אויף אייביק, מוזן מיר ווײַזן דער וועלט, ווי אַזוי די נאַציס האָבן דורכגעפֿירט דעם גענאָציד. צוויי־דריטל פֿון די ייִדן אין אייראָפּע זענען פֿאַרטיליקט געוואָרן, און דאָך, האָט כּמעט יעדער חורבן־פֿילם ביז איצט אונדז דערציילט, דער עיקר, וועגן יענעם דריטל, וואָס האָט איבערגעלעבט דעם חורבן. מיר גיבן זיך אָפּ מיט יענע, וואָס מע האָט אומגעבראַכט.‟