צי מעג מען מישן ייִדיש מיט לשון־קודש?

Is Hasidic Yiddish a Hybrid Language?

אַ פֿראַגמענט פֿונעם פֿרומען זשורנאַל „טריביון‟, וווּ ייִדיש ווערט אָרגאַניש איבערגעפֿלאָכטן מיט לשון־קודש
אַ פֿראַגמענט פֿונעם פֿרומען זשורנאַל „טריביון‟, וווּ ייִדיש ווערט אָרגאַניש איבערגעפֿלאָכטן מיט לשון־קודש

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 30, 2015, issue of January 22, 2016.

(די 2 טע זײַט פֿון 4)

ס׳איז כּדאַי זיך אויך צו דערמאָנען, אַז ענלעכע פּראָצעסן קומען פֿאָר דורות־לאַנג אין פֿאַרשיידענע אַנדערע שפּראַכן אַרום דער וועלט. אינעם יאָר 2013, האָט רייזעלע יוניס, אַן אַראַבישע ייִדיש־קענערין, וואָס וווינט הײַנט אין לבֿנון, פֿאַרעפֿנטלעכט בשותּפֿות מיטן מחבר פֿון די שורות אַן אַרטיקל אינעם „פֿאָרווערטס‟ וועגן ענלעכקייטן צווישן ייִדיש און פּערסיש. יוניס האָט במשך פֿון עטלעכע חדשים געוווינט אין איראַן און האָט זיך אויסגעלערנט די פּערסישע שפּראַך. פּונקט אַזוי ווי ייִדיש, אַנטהאַלט עס אַ מעכטיקן סעמיטישן קאָמפּאָנענט, צונויפֿגעשמאָלצן מיטן אינדאָ־אייראָפּעיִשן יסוד.

די שטאַרק פֿרומע מוסולמענישע פּובליקאַציעס אויף פּערסיש זענען אָפֿט אָנגעפּאַקט מיט כּלערליי אַראַבישע ווערטער און גאַנצע פֿראַזעס. אַ וועלטלעכן פּערס איז אַזאַ לשון צומאָל שווער צו פֿאַרשטיין; צוליב דעם לערנט מען אין איראַן אַראַביש ווי די קלאַסישע ליטעראַרישע שפּראַך, וואָס פֿאַרנעמט בײַ זיי בערך דאָס זעלבע כּבֿודיקע אָרט, ווי בײַ אונדז לשון־קודש. להיפּוך, האָבן געוויסע פּערסישע פּאָעטן סיסטעמאַטיש אויסגעמיטן דעם סעמיטישן עלעמענט.

אַ מטבע פֿון זאַנזיבאַר מיט אויפֿשריפֿטן אויף סוואַהילי, פֿאַרשריבן מיט די אַראַבישע אותיות
Wiki Commons
אַ מטבע פֿון זאַנזיבאַר מיט אויפֿשריפֿטן אויף סוואַהילי, פֿאַרשריבן מיט די אַראַבישע אותיות

נישט לאַנג צוריק, האָב איך געשמועסט אויף דער דאָזיקער טעמע בײַ אַ וועטשערע מיט אַ באַקאַנט פּאָרל — אַ נאַציאָנאַליסטיש געשטימטער איראַנישער יונגערמאַן און אַן אַראַביש־שפּראַכיק מוסולמעניש מיידל. מײַן פֿרײַנד פֿלעגט כּסדר טענהן, אַז די אַראַבער האָבן „באַשמוצט‟ די ריינע פּערסישע שפּראַך מיט אומצאָליקע פֿרעמדע ווערטער. כּדי נישט צו באַליידיקן זײַן חבֿרטעס מאַמע־לשון, האָט ער אָבער לעצטנס צוגעטראַכט אַן אַנדער טעאָריע, לויט וועלכער דווקא צוליב דעם שפּראַכלעכן אויסמיש איז פּערסיש געוואָרן רײַכער.

לויט זײַן אַרגומענט, קאָנען די פּערסן זיך באַנוצן, אַחוץ אַ סך שיינע אַראַבישע אויסדרוקן, מיט אייגענע באַטעמטע סינאָנימען. פֿירדאָוסי, אַ באַרימטער עפּישער פּאָעט פֿונעם 10טן־11טן יאָרהונדערט, איז באַקאַנט ווי אַ פּרינציפּיעלער קענגער פֿון איבעריקע אַראַביש־שטאַמיקע ווערטער. זײַן פּאָעמע פֿון איבער 100,000 שורות דינט ווי אַ רײַכער קוואַל פֿון „עכט היימישע‟ פּערסישע ווערטער. פֿונדעסטוועגן, רעקאָמענדירן די פּערסישע גראַמאַטיק־ביכער זיך צו באַקענען מיט אַראַביש, כּדי צו פֿאַרשטיין מער „אַראַביזירטע‟ זשאַנערס.