צי מעג מען מישן ייִדיש מיט לשון־קודש?

Is Hasidic Yiddish a Hybrid Language?

אַ פֿראַגמענט פֿונעם פֿרומען זשורנאַל „טריביון‟, וווּ ייִדיש ווערט אָרגאַניש איבערגעפֿלאָכטן מיט לשון־קודש
אַ פֿראַגמענט פֿונעם פֿרומען זשורנאַל „טריביון‟, וווּ ייִדיש ווערט אָרגאַניש איבערגעפֿלאָכטן מיט לשון־קודש

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 30, 2015, issue of January 22, 2016.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

אין ערנסטע ווערק אויף ייִדיש פֿון יענער צײַט, אַרײַנגערעכנט די ספֿרים־הקדושים, טרעפֿט זיך נישט אַזאַ לעקסיקאָן, ווײַל די מחברים האָבן נישט געוואָלט זיך באַנוצן מיט דער גראָבער גאַסן־שפּראַך. אַ דאַנק דעם אַנטיסעמיטישן מחבר ווייסן מיר אָבער, אַז מיט 500 יאָר צוריק האָט דער גערעדטער ייִדיש געקלונגען ענלעכער צו אונדזער הײַנטיקער שפּראַך, ווי דער אויסגעשליפֿענער סטיל פֿון דער „צאינה ראינה‟ און „באָווע־בוך‟.

אַן אַנדער אינטערעסאַנטער בײַשפּיל פֿון שמעלץ־שפּראַכן מיט אַ גרויסן סעמיטישן עלעמענט איז סוואַהילי. חנה אַרענדט, זײַענדיק אַ באַקאַנטע פּראָגרעסיווע ייִדישע דענקערין, איז אָבער באַגאַנגען אַן ערנסטע עבֿירה — אַ ראַסיסטישע באַציִונג צו געוויסע קולטורן. זי האָט געטענהט, אַז סוואַהילי איז „אַ מין אומשפּראַך פֿון שקלאַפֿן און אַראַבישע קאַראַוואַנען‟. ס׳איז כּדאַי צוצוגעבן, אַז צו ייִדיש האָט זי זיך אויך באַצויגן לאַוו־דווקא בכּבֿודיק.

הגם אויף סוואַהילי רעדן טאָגטעגלעך בלויז 5—15 מיליאָן מענטשן, דינט עס ווי אַ לינגוואַ־פֿראַנקאַ בײַ איבער 150 מיליאָן תּושבֿים פֿון דרום־מיזרחדיקער אַפֿריקע. אין דרײַ לענדער — טאַנזאַניע, קעניע און קאָנגאָ — איז עס אַן אָפֿיציעלע שפּראַך. צוליב דעם שמעלץ־כאַראַקטער, מיינען אָבער אַ טייל עם־הארצישע קריטיקער, אַז סוואַהילי איז בלויז אַן „אַראַבישער זשאַרגאָן‟. למעשׂה, איז עס אַ שפּראַך פֿון דער באַנטו־משפּחה מיט אַ ריזיקן סעמיטישן קאָמפּאָנענט.

אַזוי צי אַזוי, זענען אין דער וועלט פֿאַראַן חשובֿע און פֿאַרשפּרייטע לשונות, וואָס שעפּן זייער אויסדרוק־רײַכטום פֿון דער אינערלעכער צוויי־שפּראַכיקייט אָדער טיפֿער שמעלץ־סטרוקטור. דער חסידישער סטיל קאָן זײַן דווקא אַ ברכה, אַבי מע זאָל אויסמעסטן דעם לשון־קודשדיקן טייל מיט אַ טאָלק. לשון־קודש און לשון־תּרגום זענען דאָך יסודותדיקע עלעמענטן פֿון אונדזער טראַדיציע, דערפֿאַר מוז יעדער ערנסטער ייִדישיסט זיך מטריח זײַן זיי צו פֿאַרשטיין.