צי מעג מען מישן ייִדיש מיט לשון־קודש?

Is Hasidic Yiddish a Hybrid Language?

אַ פֿראַגמענט פֿונעם פֿרומען זשורנאַל „טריביון‟, וווּ ייִדיש ווערט אָרגאַניש איבערגעפֿלאָכטן מיט לשון־קודש
אַ פֿראַגמענט פֿונעם פֿרומען זשורנאַל „טריביון‟, וווּ ייִדיש ווערט אָרגאַניש איבערגעפֿלאָכטן מיט לשון־קודש

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 30, 2015, issue of January 22, 2016.

(די 3 טע זײַט פֿון 4)

ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז די ייִדישע פּאָעטן האָבן זיך אַמאָל באַנוצט מיטן זעלבן פּרינציפּ. דער חילוק באַשטייט אָבער אין דעם, וואָס בײַ ייִדן זענען אַלע שפּראַך־קאָמפּאָנענטן גאַנץ היימיש און ווערן נישט אַסאָציִיִרט מיט קיין פֿרעמדע קולטורן, הגם דער פֿרײַער באַנוץ מיט לשון־קודש און אַראַמיש איז אַ סימן פֿון פֿרומקייט אָדער העכערער טראַדיציאָנעלער בילדונג.

אין נאָוועמבער איז אַרויס אַ נײַע קריטישע אויסגאַבע פֿון אליהו בחורס „באָווע־בוך‟, רעדאַגירט און קאָמענטירט דורך ד״ר קלאַודיאַ ראָזענצווײַג. דער אַלטער ראָמאַן איז צום ערשטן מאָל אַרויס אין 1504 און איז במשך פֿון הונדערטער יאָר געבליבן איינס פֿון די פּאָפּולערסטע ייִדישע ביכער. דער מחבר, זײַענדיק אַ גרויסער איטאַליענישער תּלמיד־חכם, האָט מײַסטעריש געקענט לשון־קודש. אין זײַן ווערק מײַדט ער אָבער בכּיוון אויס לשון־קודשדיקע ווערטער, כּדי זײַן פּאָעמע זאָל קלינגען ענלעך צום עפּישן נוסח אייראָפּעיִשע ריטערישע ראָמאַנען. אין די פּאָעטישע ווערק אויף בפֿירוש ייִדישע טעמעס, באַנוצט זיך אָבער אליהו בחור כּסדר מיטן סעמיטישן קאָמפּאָענט.

ד״ר דזשעראָלד פֿרייקס, אַ באַקאַנטער פֿאָרשער פֿון אַלט־ייִדישער ליטעראַטור, באַמערקט אַן אַלגעמיינע ענלעכקייט צווישן דער ייִדישער און ייִדיש־פּערסישער פּאָעזיע. אין ביידע פֿאַלן, האָבן די מחברים בערך אינעם זעלבן היסטאָרישן פּעריאָד געשאַפֿן לאַנגע עפּישע פּאָעמעס. פֿאָלגנדיק פֿירדאָוסיס מוסטער, האָבן די ייִדישע פּאָעטן אין פּערסיע אויסגעמיטן די סעמיטישע ווערטער — סײַ לשון־קודשדיקע, סײַ אַראַבישע.

אַ פֿאַרקערטן אינטערעסאַנטן מוסטער ברענגט ד״ר דוד כּ״ץ איז זײַן בוך וועגן די ייִדישע דיאַלעקטן. אין דער זעלבער צײַט, ווען „באָווע־בוך‟ איז אַרויס אין איטאַליע, האָט אַן אַנאָנימער דײַטשישער מחבר אַרויסגעגעבן אַ בוך מיטן לאַטײַנישן טיטל „Liber Vagatorum‟, וווּ עס גייט אַ רייד וועגן בעטלער און אונטערוועלטניקעס. אַ מערקווירדיקע צאָל ווערטער, וואָס זענען פֿאַרשפּרייט אינעם דײַטשישן הענטשקע־לשון פֿון יענער תּקופֿה, שטאַמען פֿון ייִדיש און קלינגען ווי הײַנטצײַטיקע: פּועלן, אַכלען, שיכּורן.