יוסף פּערל — דער פֿאַרגעסענער ייִדישער שרײַבער

Joseph Perl, The Forgotten Yiddish Writer

יונתן מאיר (רעכטס) און יוסף פּערל (לינקס)
יונתן מאיר (רעכטס) און יוסף פּערל (לינקס)

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published January 03, 2016, issue of January 22, 2016.

אינעם קומענדיקן נומער פֿונעם יערלעכן ייִדישן פֿאָרש־זשורנאַל „זוטות‟ (Zutot) פֿאַרן יאָר 2016, וועט פֿאַרעפֿנטלעכט ווערן אַן אינטערעסאַנטער אַרטיקל פֿון ד״ר יונתן מאיר וועגן די ייִדישע ווערק פֿונעם משׂכּילישן טוער יוסף פּערל.

דעם זשורנאַל גיט אַרויס יעדעס יאָר דער באַקאַנטער אַקאַדעמישער פֿאַרלאַג Brill. מאיר איז אַ געהילף־פּראָפֿעסאָר פֿונעם אוניווערסיטעט אויפֿן נאָמען פֿון בן־גוריון אין באר־שבֿע, וועלכער פֿאַרנעמט זיך מיט פֿאָרשונגען פֿון דער ייִדישער געשיכטע אין מיזרח־אייראָפּע, קבלה, חסידות, השׂכּלה, און דער פּאָלעמיק צווישן די משׂכּילים און חסידים.

יוסף פּערל (1773—1839) איז געווען צווישן די „אורזיידעס‟ פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור. זײַן ערשט פּאָלעמיש בוך קעגן די חסידים האָט ער פֿאַרעפֿנטלעכט אויף דײַטש אינעם יאָר 1816. לכתּחילה האָט ער זיך אינטערעסירט מיט קבלה און חסידות, אָבער זײַן טאַטע, אַ ראַציאָנאַליסטיש־געשטימטער ווײַן־סוחר, האָט אים איבערצײַגט צו פֿאַרלאָזן די „שטותים‟ און צו ווערן אַ געשעפֿטסמאַן.

אינעם יאָר 1813, האָט פּערל געעפֿנט אין טערנאָפּל אַ מעסיקע משׂכּילישע שול. פֿאַר זײַן בילדונג־טעטיקייט, האָט ער באַקומען שטיצע און אַפֿילו מעדאַלן פֿון דער רוסישער און עסטרײַכישער רעגירונג. צווישן זײַנע ווערק איז באַזונדערס באַקאַנט דער סאַרקאַסטישער חוזק־ספֿר „מגלה טמירין‟, פֿאַרשטעלט ווי אַ זאַמלונג בריוו, אין וועלכע אַ צאָל כּלומרשט „אויטענטישע‟ אויסגעטראַכטע חסידישע פּערסאָנאַזשן דערציילן איינער דעם צווייטן מעשׂיות וועגן פֿאַרשיידענע באַרימטע חסידישע צדיקים און זוכן אַ מיסטעריעז געהיים בוך, וואָס מאַכט חוזק פֿון דזיי. אין דער אמתן, מיינען זיי „מגלה טמירין‟ גופֿא.

אין אַ געוויסן זין, קאָן מען פֿאַרגלײַכן פּערלס ווערק מיט דער הײַנטיקער פּאָסטמאָדערנער ליטעראַטור. דורך קאָמפּליצירטע ווערטער־שפּילן און דער חידושדיקער אַנטוויקלונג פֿונעם סיפּור־המעשׂה, דערציילט דאָס בוך וועגן זיך אַליין. שפּעטער האָט ער ממשיך געווען דעם זעלבן זשאַנער און אָנגעשריבן אַ המשך מיטן נאָמען „דבֿרי צדיקים‟, וווּ די אויסגעטראַכטע חסידישע פּערסאָנאַזשן באַטראַכטן די סודות פֿון „מגלה טמירין‟ און דעם מחבר פֿונעם דאָזיקן „מיסטעריעזן‟ ספֿר.