(די 4 טע זײַט פֿון 4)
בעת דער שבתי־צבֿינישער מהומה, האָבן נישט ווייניק ייִדישע פֿרויען, צו גוטן צי צום שלעכטן, פֿאַקטיש צום ערשטן מאָל נאָך די תּנ״כישע צײַטן אויפֿגעטראָטן אין בולטע אומאָפּהענגיקע משיחיש־נבֿיאישע ראָלעס, פּרוּוונדיק נאָכצומאַכן יעל און אסתּר. להיפּוך צו די דערמאָנטע פֿאַלן, זענען אַ טייל פֿון די מיסטישע מנהיגות אין יעדער תּקופֿה געווען צניעותדיקע בתולות, אַ מין „ייִדישע מאָנאַכינס‟. לויט דער ייִדישער משפּחה-אָריענטירטער טראַדיציע, קאָן מען אָבער אַזאַ שיטה אויך באַטראַכטן ווי אַן אויפֿשטאַנד קעגן די אָנגענומענע נאָרמעס.
צוליב דעם טיף־קאָנטראָווערסאַלן כאַראַקטער פֿון דער פֿראַנקיסטישער באַוועגונג, בלײַבט עוואַ פֿראַנק רעלאַטיוו ווייניק באַקאַנט, אַחוץ אַ קליינער צאָל פֿאָרש־ווערק. אויב מע טראַכט זיך אַרײַן, וואָלט מען אויפֿן סמך פֿון איר ביאָגראַפֿיע געקאָנט שאַפֿן אומצאָליקע ראָמאַנען און פֿילמען. שטעלט זיך פֿאָר, אַז אַ פּשוט ייִדיש מיידל פֿון אַ באָלגאַריש שטעטל, דערצויגן דורך אַ שווערן און בייזן טאַטן, איז פּלוצעם געוואָרן אַ פֿאַרגעטלעכטע אַריסטאָקראַטישע פֿיגור. אַפֿילו נאָך איר טויט האָבן געוויסע ייִדן און פּאָליאַקן במשך פֿון עטלעכע דורות אָפּגעהיט פּאָרטרעטן און סטאַטועטקעס פֿון איר געשטאַלט.
נישט געקוקט אויפֿן קיגינלעכן לוסקוס אין די בלי־טעג פֿון דער פֿראַנקיסטישער באַוועגונג, האָט עוואַ פֿראַנקס, אַפּנים, דורכגעמאַכט אַ שווער לעבן. אַ טייל פֿאָרשער באַטראַכט איר טאַטן, אַ ברוטאַלן און תּאוותדיקן פּאַרשוין, ווי אַ ייִדישן עקוויוואַלענט פֿונעם קאָנטראָווערסאַלן פֿראַנצויזישן שרײַבער מאַרקי דע סאַד. פֿראַנק האָט כּסדר באַלעסטיקט זײַנע תּלמידים און פּרינציפּיעל עובֿר געווען אַלע מאָראַלישע נאָרמעס. אין זײַן שלאָס האָט געהערשט אַ מישמאַש פֿון ווילדע אָרגיעס, שטרענגע שטראָפֿן פֿאַרן נישט פֿאָלגן זײַנע באַפֿעלן, און אויסטערלישע סיגופֿים.
צי האָט די „משיחטע‟ אַליין ערנסט געגלייבט אין איר טאַטנס אַפּיקורסישע טעאָריעס? איז זי טאַקע פּלוצעם געשטאָרבן, ווען איר האָט געדראָט תּפֿיסה פֿאַר אַסטראָנאָמיש־גרויסע חובֿות, זיך גענומען דאָס לעבן צי אַנטלאָפֿן אין אַן אַנדער לאַנד? אַזוי צי אַזוי, בלײַבט זי, מעגלעך, די סאַמע מיסטריעזע און סתּירותדיקסטע פֿיגור אין דער ייִדישער געשיכטע.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.