„בױרני“ און דער פֿאַרגעסענער װאָקאַל

"Boynie" and the Forgotten Vowel

פֿון איציק בלימאַן

Published April 05, 2016, issue of April 29, 2016.

„בערני פֿאַר פּרעזידענט“
Facebook: Jews for Bernie
„בערני פֿאַר פּרעזידענט“

דעם 30סטן מאַרץ האָט די אַקטיװיסטישע גרופּע „Jews for Bernie“ (ייִדן פֿאַר בערני סענדערס) אַרױפֿגעשטעלט אױף פֿײסבוק אַ נײַעם לאָגאָ מיט דער פֿראַזע „בערני פֿאַר פּרעזידענט“, געשריבן אױף ייִדיש מיטן אײנהײטלעכן ייִװאָ־אױסלײג. מײַנער אַ חבֿר האָט מיך געפֿרעגט, צי מע האָט די לאָזונג ריכטיק און גראַמאַטיש צונױפֿגעשטעלט. „יאָ“, האָב איך אים געענטפֿערט, „אָבער דעם נאָמען װאָלט איך אַנדערש געשריבן: ב-וי-ר-נ-י“. אַזױ האָב איך טאַקע אױסגעלײגט דעם קאַנדידאַטס נאָמען אין מײַן אַרטיקל פֿון 18טן פֿעברואַר, אָבער די רעדאַקטאָרן פֿון דער צײַטונג האָבן עס אױסגעבעסערט אױף „בערני“. זײער באַשלוס איז באַרעכטיקט: אַז מע װיל שרײַבן אַן ענגליש װאָרט מיטן ייִדישן אַלף־בית, דאַרף דער אױסלײג שטימען מיט דער פֿאָנעטיק פֿון בײדע שפּראַכן. דעם ענגלישן קלאַנג „er“ שרײַבט מען הײַנט „ער“, אַזױ װי מע רעדט.

אָבער די נטיה צו שרײַבן „ער“ דאָרט, װוּ ענגליש האָט אַן אַקצענטירטן „er“, איז אַ רעלאַטיװ נײַע אַנטװיקלונג אין דער געשיכטע פֿון ייִדיש אין אַמעריקע. פֿריִער פֿלעג מען שרײַבן „ױר“ — אַן אָפּשפּיגלונג פֿון דעם, װי אַזױ די ייִדיש־רעדנדיקע אימיגראַנטן האָבן אַרױסגערעדט דעם קלאַנג. אין זײַן מײַסטערישער פּאַראָדיע „די פֿיר קשיות פֿון אַן אַמעריקאַן באָי“ דערמאָנט שלום־עליכם „װאַשינגטאָנס בױרטסדעי“ [געבױרן־טאָג] און „פֿױרניטשור“ [מעבל]. דאָס װאָרט „נױרס“ [קראַנקן־שװעסטער] טרעפֿט מען עטלעכע מאָל אין די װערק פֿון משה נאַדיר. אין זײַן „ענגליש־אידישעס ענציקלאָפּעדישעס װערטערבוך“ (1915) גיט דער לעקסיקאָגראַף פּאָול אײבעלסאָן די װײַטערדיקע טראַנסקריפּציעס פֿון ענגלישע װערטער: „טױרן“ (turn) [דרײען], „רי-הױר′-סעל“ (rehearsal) [רעפּעטיציע], „דזשױר′-נעל“ (journal) [זשורנאַל] און נאָך הונדערטער אַזעלכע װערטער.

אַפֿילו אין דעם „פֿאָרװערטס“ גופֿא פֿלעג מען אַזױ שרײַבן. אין אָקטאָבער 1944 האָט מען געדרוקט אַ באַריכט װעגן אַ העלדישן ייִדישן סאָלדאַט פֿון ברוקלין, „פּרײַװעט בױרני פּאָרטנאָי“ (נישט „בערני“), װאָס האָט צוריקגעכאַפּט צען אַנטלאָפֿענע נאַצישע קריגס־געפֿאַנגענע. אין אַ צװײטן אַרטיקל פֿון פֿעברואַר 1935 װערט איבערגעגעבן, אַז מע האָט אַרעסטירט אַ בראָנקסער ייִדן „עראָן בױרני“ פֿאַר „פּרוּװן פֿאַרקױפֿן פֿאַלשע כּשרות־פּלאָמבעס“ (הכשרים אױף פֿלײש).

אױב „בערני“ קלינגט אונדז נעענטער צום ענגלישן „Bernie“ אײדער „בױרני“ — און װײַטער, „נערס“ אַנשטאָט „נױרס“, „ריהערסל“ אַנשטאָט „ריהױרס(ע)ל“ — דאַרף מען שטעלן די פֿראַגע: פֿאַר װאָס האָבן די פֿריִערדיקע דורות ייִדישע מחברים און זשורנאַליסטן גיכער געניצט דעם צװײטן װאַריאַנט, „ויר“? דער ענטפֿער האָט צו טאָן סײַ מיט דער פֿאָנעטיק פֿון בײדע לשונות, סײַ מיט דער געשיכטע פֿונעם ניו־יאָרקער ענגלישן דיאַלעקט.