רוחניות

חוהס עפּל און די הייליקע שכינה

Eve's Apple and the Holy Shechinah

פֿון יואל מאַטוועיעוו

(שײַכותדיקע אַרטיקלען: //yiddish.forward.com/articles/196146/on-the-road-theres-a-tree, //yiddish2.forward.com/node/3414)

אין פֿאַרשיידענע אַמעריקאַנער שטעט פּראַוועט מען יעדעס יאָר פֿרילינג־פֿעסטיוואַלן פֿון עפּל־צעבלי.

למשל, דעם 19טן מײַ האָט זיך אָנגעהויבן אַזאַ שׂימחה אין דער שטאָט וויליאַמסאָן, אינעם צפֿונדיקן ראַיאָן פֿונעם שטאַט ניו־יאָרק. דער עפּל־צעבלי איז אַ חנעוודיק נאַטור־געשעעניש, וואָס פּאַסט זיך גוט צו צו קאַרנאַוואַלן, קינדער־פּאַראַדן, זינגערײַען און אַנדערע פֿאַרווײַל־אונטערנעמונגען.

אין אַ פֿריִערדיקן „פֿאָרווערטס‟־אַרטיקל מײַנעם האָב איך באַמערקט, אַז דער חודש ניסן ווערט אַסאָציִיִרט נישט בלויז מיטן יום־טובֿ פּסח, נאָר אויך מיט דער שיינער פֿרילינגדיקער מיצווה צו בענטשן די בליִענדיקע ביימער מיט דער „ברכּת־האילנות‟. אַליין האָב איך געזאָגט די דאָזיקע ברכה חול־המועד צווישן בליִענדיקע עפּלביימער אינעם סטאַטען־אײַלענדער „סילווער לייק פּאַרק‟.

ווי ס׳איז באַקאַנט, טראָגט די שטאָט ניו־יאָרק דעם צונאָמען „דער גרויסער עפּל‟. לויט אַ באַוווּסטער פֿאָלקס־לעגענדע, איז אַ געוויסע אָרטיקע פֿרוי מיטן נאָמען מאַדאַם חוה געווען די פֿאַרוואַלטערין פֿון אַ גרויסן און באַרימטן הורן־הויז אינעם 19טן יאָרהונדערט, וווּ זי האָט פֿאָרגעלייגט אירע קליִענטן צו פֿאַרזוכן די „עפּל‟. ערנסטע פֿאָרשער פֿון דער שטאָטישער געשיכטע לייקענען אָפּ די דאָזיקע מעשׂה און גלייבן, אַז דער צונאָמען איז אויפֿגעקומען אין די 1920ער יאָרן, ווען דער ספּאָרט־קאָמענטאַראָר דזשאָן פֿיץ׳דזשעראַלד האָט אָנגעהויבן אַ צײַטונג־רובריק וועגן רײַט־פֿאַרמעסטן אויף די ניו־יאָרקער היפּאָדראָמען, באַטיטלט „אַרום דעם גרויסן עפּל‟. אין יענער תּקופֿה האָט מען אַסאָציִיִרט די היפּאָדראָם־געווינער מיט דער דאָזיקער פֿרוכט. אַזוי צי אַזוי, באַשטעטיקט די פֿאָלק־ווערסיע די היסטאָרישע און פּסיכאָלאָגישע אַסאָציאַציע פֿון עפּל מיט ווײַבלעכקייט, צום גוטן צי צום שלעכטן, וואָס שפּיגלט זיך אָפּ אויף פֿאַרשיידענע אופֿנים אין דער ייִדישער טראַדיציע.

בײַם אַשכּנזישן פּסחדיקן סדר זענען די עפּל, געוויינטלעך, דער הויפּט־אינגרעדיענט פֿונעם חרוסת, אויסגעמישט מיט וועלשענע ניס, ווײַן און געווירצן. לויט אַ באַקאַנטן מאמר־חז״ל, האָט רבי אלעזר ברבי צדוק געהאַלטן, אויפֿן סמך פֿון אַ פּסוק אין „שיר השירים‟, אַז דאָס חרוסת איז מרמז אויף די עפּל־ביימער, אונטער וועלכע די ייִדישע נשים־צדקניות אין מצרים האָבן שטילערהייט געהאַט זייערע קינדער. דער פּשוטער פּשט פֿונעם פּסוק — „תּחת התּפּוח עוררתּיך‟ — האָט אָבער אַ בפֿירוש עראָטישן טעם.

זיגמונד פֿרויד ברענגט אַ ציטאַט פֿון געטעס „פֿאַוסט‟ אין זײַן בוך וועגן חלומות־אָפּטײַטש, דערקלערנדיק, אַז עפּל און עפּל־ביימער אַסאָציִיִרן זיך אומבאַוווּסטזיניק מיט דער פֿרויען־ברוסט. דער אויסצוג פֿון דער פּאָעמע דערמאָנט טאַקע די פּסוקים אין „שיר השירים‟.

די מקובלים גייען נאָך ווײַטער מיט כּמו־פֿרוידיאַנישע רמזים. פֿאַר דער שבת־סעודה פֿרײַטיק־צו־נאַכטס פֿאַרבעט מען אויף אַראַמיש דעם מיסטעריעזן גאַסט, וואָס הייסט „חקל תּפּוחין קדישין‟ — „דער סאָד פֿון הייליקע עפּל‟. אַן עפּל־סאָד איז אַ באַקאַנטער סימבאָל פֿונעם גן־עדן אין דער ייִדישער טראַדיציע. על־פּי־קבלה, רופֿט מען אַזוי אָן די הייליקע שכינה — די געטלעכע אַנטפּלעקונג אין דער וועלט, וואָס ווערט באַטראַכט ווי אַ ווײַבלעכער אַספּעקט פֿונעם באַשעפֿער אַליין, כּסדר אַסאָציִיִרט מיט פֿרויען־ענינים.