סעקסועלער וועגווײַזער אויף ייִדיש — צענזורירט אין אַמעריקע

Sex Guide in Yiddish: Censored in America

פֿון איציק גאָטעסמאַן

Published July 08, 2016, issue of June 25, 2016.

אין חודש יוני האָט דער ניו־יאָרקער עולם געקענט זען אויף דער בינע סײַ די פֿאָרשטעלונג “Indecent” וועגן שלום אַשס פּיעסע „גאָט פֿון נקמה‟, סײַ אַ דראַמאַטישע פֿאָרלייענונג פֿון אַשס אָריגענעלער פּיעסע אויף ייִדיש, פֿאָרגעשטעלט פֿון דער טרופּע „נײַער ייִדישער רעפּערטואַר” [New Yiddish Rep].

די אַנאַלירונג אין 1923 פֿונעם ענגלישן נוסח פֿון דער פּיעסע איז דער באַקאַנטסטער משל פֿון צענזורן די ייִדישע ליטעראַטור אין אַמעריקע, אָבער נישט דער איינציקער.

אויך אין דער אינעווינייקסטער הילע פֿון אַן עקזעמפּלאַר פֿונעם בוך „דאָס געשלעכטס לעבען פֿון מאַן און פֿרוי‟ האָב איך געפֿונען אַ שטעמפּל, וואָס לייענט זיך אַזוי:

עס קען זײַן, אַז אַנדערע מענטשן האָבן הײַנט דאָס בוך אין זייער ביבליאָטעק — אָבער אָן דעם שטעמפּל, ווײַל דאָס בוך איז אַרויס אין 1919, און די דערקלערונג האָט מען אַרײַנגעשטעמפּלט ערשט מיט דרײַ יאָר שפּעטער אין אַ צווייטער אויפֿלאַגע. דרײַ אויפֿלאַגעס זענען אַרויס אין דרוק — אַ סימן, אַז דאָס בוך איז געווען פּאָפּולער.

ווער ס׳איז געווען דער מחבר ד״ר בן־ציון ליבער, וועלכער האָט געהאַט אַזאַ צוגעפּאַסטן נאָמען פֿאַר אַ שרײַבער וואָס האָט אַ לעבן לאַנג געקעמפֿט בלבֿ־ונפֿש צו לערנען מיטן פּשוטן ייִד וועגן סעקס? קיין פּשוטער דאָקטער איז ער זיכער נישט געווען. לויט זלמן רייזענס לעקסיקאָן איז ער געבוירן געוואָרן אין יאַס, רומעניע אין 1875. זײַן טאַטע, יצחק ליברעסקי, איז געוואָרן אַבֿרהם גאָלדפֿאַדענס רעכטע האַנט בײַם אויפֿבויען דעם ייִדישן טעאַטער. שפּעטער האָט ער זיך צעקריגט מיט גאָלדפֿאַדען און איז צוגעשטאַנען צו לאַטײַנערס און מאָגולעסקוס טעאַטער־טרופּע.