דעם 25סטן יולי האָט דער אַמעריקאַנער אַרכעאָלאָג ברײַען קאָוואַטש אַנטדעקט אַן אומגעוויינטלעך אוראַלט קונסט־ווערק אין תּל־חצור, צפֿון־גליל — אַ 4,000־יאָריקע סטאַטוע פֿון אַ מיצרישן באַאַמטן, געמאַכט פֿון קאַלכשטיין.
צום ערשטן מאָל איז אין ארץ־ישׂראל אַנטדעקט געוואָרן אַ גרויסע מיצרישע סטאַטוע. אינעם יאָר 2014 האָבן די אַרכעאָלאָגן געפֿונען אינעם זעלבן ראַיאָן אַ פֿראַגמענט פֿון אַ שטיינערנעם ספֿינקס. תּל־חצור, אָנערקענט ווי אַ היסטאָרישער אוצר אין דער רשימה פֿון „אונעסקאָ‟, שטייט אויפֿן אָרט פֿון דער תּנ״כישער שטאָט חצור. אינעם ספֿר יהושע שטייט געשריבן, אַז ווען יהושע בן נון האָט עס צעשטערט, איז עס געווען דער „ראָש‟ פֿון אַלע כּנענישע מלוכות. די רויִנען פֿון חצור בלײַבן איינער פֿון די וויכטיקסטע אַרכעאָלאָגישע אוצרות אינעם מיטעלן מיזרח.
קאָוואַטש, אַ 42־יאָריקער אַמעריקאַנער פֿון טעקסאַס, באַטייליקט זיך אין די אויסגראָבונגען אין תּל־חצור זינט 1997. ער גיט איבער, אַז דאָס נײַע געפֿינס האָט אים שטאַרק פֿאַרחידושט. צוערשט, האָט ער נישט געגלייבט זײַנע אויגן. הגם חצור איז געווען אַ וויכטיקע הויפּטשטאָט פֿון די כּנענים, האָט קאָוואַטש זיך נישט געריכט צו געפֿינען אַזאַ אוניקאַלן אַרטיפֿאַקט. בלויז דער אונטערשטער טייל, באַצירט מיט די אַלט־מיצרישע היעראָגליפֿן איז געבליבן פֿון דער סטאַטוע; לויט אַלע סימנים, האָט מען זי בכּיוון צעשטערט. די פֿאָרשער פּרוּוון איצט צו אידענטיפֿיצירן דעם נאָמען פֿונעם באַאַמטן. לויט דעם אָפּגעהיטן טייל, האָט די סטאַטוע לכתּחילה געהאַט אַ רעאַליסטישן מענטשלעכן מאַסשטאַב.
אויפֿן שטח פֿונעם אַמאָליקן חצור האָט מען שוין אַנטדעקט אַ גאַנצע ריי אָביעקטן, וואָס שטאַמען פֿונעם אוראַלטן מצרים, אַרײַנגערעכנט סטאַטועס. געוויינטלעך, געפֿינט מען אָבער בלויז קליינע ברעקלעך. די ייִדישע אַרמיי בראָש מיט יהושע בן נון, צי אַן אַנדער כּוח, האָט טאַקע געמאַכט אַ תּל פֿון דער שטאָט, וואָס האָט געטראָגן דעם נאָמען פֿון דער אַלט־מיצרישער געטין חתחור (Hathor). הגם די אַלט־מיצרישע קולטור האָט זיכער געהאַט אַ גרויסע השפּעה אין דער שטאָט, בלײַבן די באַציִונגען צווישן דער מיצרישער אימפּעריע און די אָרטיקע כּנענישע מלכים אומקלאָר.
פּראָפֿ׳ אַמנון בן־תּור פֿונעם „העברעיִשן אוניווערסיטעט‟ אין ירושלים, וועלכער פֿירט אָן מיט די אויסגראָבונגען בשותּפֿות מיט פּראָפֿ׳ שרון צוקערמאַן, האָט איבערגעגעבן, אַז בסך־הכּל האָט מען שוין אַנטדעקט אין תּל־חצור פֿראַגמענטן פֿון 18 פֿיגורן, וואָס רעפּרעזענטירן פֿאַרשיידענע פּרעהס און מיצרישע רעגירונג־פֿאָרשטייער. צום ערשטן מאָל האָט מען אָבער געפֿונען אַ גענוג גרויסן פֿראַגמענט — 45 אויף 40 צענטימעטער, אָדער בערך 18 אויף 16 אינטשעס די גרייס. ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז אינעם פּעריאָד, ווען די סטאַטוע איז געשאַפֿן געוואָרן, האָט חצור נאָך נישט עקזיסטירט. אַזוי צי אַזוי, האָפֿן די פֿאָרשער, אַז דאָס געפֿינס וועט העלפֿן בעסער צו פֿאַרשטיין די ראָלע, וואָס די מיצרישע אימפּעריע האָט אַמאָל געשפּילט אינעם ראַיאָן.
די אוראַלטע חפֿצים, וואָס זענען במשך פֿון טויזנטער יאָר געלעגן אין דער ערד, רופֿן נאָך אַלץ אַרויס פּאָליטישע און סאָציאַלע דעבאַטן. אַ צאָל קאָמענטאַטאָרן האָבן שוין באַמערקט, אַז דאָס געפֿינס דעמאָנסטרירט, אַז די תּנ״כישע געשעענישן זענען טאַקע אמת. זאָל מען עס אָבער באַטראַכטן ווי אַ סימן פֿון בושה אָדער שטאָלץ? בן־תּור גלייבט, אַז די אַנטדעקונגען אין חצור באַשטעטיקן די מעשׂה פֿון יהושה בן נונס מלחמות. זײַן אָפּאָנענטין און קאָלעגע, שרון צוקערמאַן, איז נישט מסכּים און מיינט, אַז חצור איז פֿאַרברענט געוואָרן צוליב אינערלעכע קאָנפֿליקטן.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.