נײַע עגיפּטישע אַנטדעקונגען אין תּל־חצור

New Egyptian Discoveries in Tel Hazor

דאָס אָרט פֿון דער אַרכעאָלאָגישער אויסגראָבונג, אינעם אַזוי־גערופֿענעם „הויז פֿון זײַלן‟ אין תּל־חצור
Wikimedia Commons
דאָס אָרט פֿון דער אַרכעאָלאָגישער אויסגראָבונג, אינעם אַזוי־גערופֿענעם „הויז פֿון זײַלן‟ אין תּל־חצור

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 16, 2016, issue of August 29, 2016.

דעם 25סטן יולי האָט דער אַמעריקאַנער אַרכעאָלאָג ברײַען קאָוואַטש אַנטדעקט אַן אומגעוויינטלעך אוראַלט קונסט־ווערק אין תּל־חצור, צפֿון־גליל — אַ 4,000־יאָריקע סטאַטוע פֿון אַ מיצרישן באַאַמטן, געמאַכט פֿון קאַלכשטיין.

ברײַען קאָוואַטש (אינעם צענטער) ווײַזט דעם אָפּגעהיטן טייל פֿון דער אַלט־מיצרישער סטאַטוע, געפֿונען אין תּל־חצור
ברײַען קאָוואַטש (אינעם צענטער) ווײַזט דעם אָפּגעהיטן טייל פֿון דער אַלט־מיצרישער סטאַטוע, געפֿונען אין תּל־חצור

צום ערשטן מאָל איז אין ארץ־ישׂראל אַנטדעקט געוואָרן אַ גרויסע מיצרישע סטאַטוע. אינעם יאָר 2014 האָבן די אַרכעאָלאָגן געפֿונען אינעם זעלבן ראַיאָן אַ פֿראַגמענט פֿון אַ שטיינערנעם ספֿינקס. תּל־חצור, אָנערקענט ווי אַ היסטאָרישער אוצר אין דער רשימה פֿון „אונעסקאָ‟, שטייט אויפֿן אָרט פֿון דער תּנ״כישער שטאָט חצור. אינעם ספֿר יהושע שטייט געשריבן, אַז ווען יהושע בן נון האָט עס צעשטערט, איז עס געווען דער „ראָש‟ פֿון אַלע כּנענישע מלוכות. די רויִנען פֿון חצור בלײַבן איינער פֿון די וויכטיקסטע אַרכעאָלאָגישע אוצרות אינעם מיטעלן מיזרח.

קאָוואַטש, אַ 42־יאָריקער אַמעריקאַנער פֿון טעקסאַס, באַטייליקט זיך אין די אויסגראָבונגען אין תּל־חצור זינט 1997. ער גיט איבער, אַז דאָס נײַע געפֿינס האָט אים שטאַרק פֿאַרחידושט. צוערשט, האָט ער נישט געגלייבט זײַנע אויגן. הגם חצור איז געווען אַ וויכטיקע הויפּטשטאָט פֿון די כּנענים, האָט קאָוואַטש זיך נישט געריכט צו געפֿינען אַזאַ אוניקאַלן אַרטיפֿאַקט. בלויז דער אונטערשטער טייל, באַצירט מיט די אַלט־מיצרישע היעראָגליפֿן איז געבליבן פֿון דער סטאַטוע; לויט אַלע סימנים, האָט מען זי בכּיוון צעשטערט. די פֿאָרשער פּרוּוון איצט צו אידענטיפֿיצירן דעם נאָמען פֿונעם באַאַמטן. לויט דעם אָפּגעהיטן טייל, האָט די סטאַטוע לכתּחילה געהאַט אַ רעאַליסטישן מענטשלעכן מאַסשטאַב.

אויפֿן שטח פֿונעם אַמאָליקן חצור האָט מען שוין אַנטדעקט אַ גאַנצע ריי אָביעקטן, וואָס שטאַמען פֿונעם אוראַלטן מצרים, אַרײַנגערעכנט סטאַטועס. געוויינטלעך, געפֿינט מען אָבער בלויז קליינע ברעקלעך. די ייִדישע אַרמיי בראָש מיט יהושע בן נון, צי אַן אַנדער כּוח, האָט טאַקע געמאַכט אַ תּל פֿון דער שטאָט, וואָס האָט געטראָגן דעם נאָמען פֿון דער אַלט־מיצרישער געטין חתחור (Hathor). הגם די אַלט־מיצרישע קולטור האָט זיכער געהאַט אַ גרויסע השפּעה אין דער שטאָט, בלײַבן די באַציִונגען צווישן דער מיצרישער אימפּעריע און די אָרטיקע כּנענישע מלכים אומקלאָר.

פּראָפֿ׳ אַמנון בן־תּור פֿונעם „העברעיִשן אוניווערסיטעט‟ אין ירושלים, וועלכער פֿירט אָן מיט די אויסגראָבונגען בשותּפֿות מיט פּראָפֿ׳ שרון צוקערמאַן, האָט איבערגעגעבן, אַז בסך־הכּל האָט מען שוין אַנטדעקט אין תּל־חצור פֿראַגמענטן פֿון 18 פֿיגורן, וואָס רעפּרעזענטירן פֿאַרשיידענע פּרעהס און מיצרישע רעגירונג־פֿאָרשטייער. צום ערשטן מאָל האָט מען אָבער געפֿונען אַ גענוג גרויסן פֿראַגמענט — 45 אויף 40 צענטימעטער, אָדער בערך 18 אויף 16 אינטשעס די גרייס. ס׳איז אינטערעסאַנט, אַז אינעם פּעריאָד, ווען די סטאַטוע איז געשאַפֿן געוואָרן, האָט חצור נאָך נישט עקזיסטירט. אַזוי צי אַזוי, האָפֿן די פֿאָרשער, אַז דאָס געפֿינס וועט העלפֿן בעסער צו פֿאַרשטיין די ראָלע, וואָס די מיצרישע אימפּעריע האָט אַמאָל געשפּילט אינעם ראַיאָן.

די אוראַלטע חפֿצים, וואָס זענען במשך פֿון טויזנטער יאָר געלעגן אין דער ערד, רופֿן נאָך אַלץ אַרויס פּאָליטישע און סאָציאַלע דעבאַטן. אַ צאָל קאָמענטאַטאָרן האָבן שוין באַמערקט, אַז דאָס געפֿינס דעמאָנסטרירט, אַז די תּנ״כישע געשעענישן זענען טאַקע אמת. זאָל מען עס אָבער באַטראַכטן ווי אַ סימן פֿון בושה אָדער שטאָלץ? בן־תּור גלייבט, אַז די אַנטדעקונגען אין חצור באַשטעטיקן די מעשׂה פֿון יהושה בן נונס מלחמות. זײַן אָפּאָנענטין און קאָלעגע, שרון צוקערמאַן, איז נישט מסכּים און מיינט, אַז חצור איז פֿאַרברענט געוואָרן צוליב אינערלעכע קאָנפֿליקטן.