מײַן חבֿרטע בלומע ע״ה

My Close Friend, Blume

בלומע לעדערהענדלער
בלומע לעדערהענדלער

פֿון געלע שווייד פֿישמאַן

Published September 23, 2016, issue of September 30, 2016.

צוריקדרייען דעם זייגער דאַרף איך העט־ווײַט — מער ווי 76 יאָר צוריק — כּדי צו באַשרײַבן די נאָענטע באַציִונג צווישן מיר און מײַן חבֿרטע בלומע.

ס׳איז געווען סעפּטעמבער 1940 אין דער שלום־עליכם־מיטלשול, אינעם בנין פֿון Rand School לעבן דער 14טער גאַס אין שטאָט ניו־יאָרק.

מיר זײַנען געזעסן איינע לעבן דער צווייטער אינעם ערשט־יאָריקן קלאַס, איך — אַ יאָר 14 און בלומע טשינסקי - אַ ביסל ייִנגער פֿאַר מיר. שמועסנדיק, האָבן מיר אויסגעפֿונען אַז מיר וווינען ניט זייער ווײַט איינע פֿון דער אַנדערער אין דער בראָנקס און אַז מיר נעמען די זעלבע אונטערבאַן אויף צו פֿאָרן שבת און זונטיק אין דער מיטלשול. אפֿשר זאָלן מיר זיך טרעפֿן און פֿאָרן צוזאַמען?

בלומע איז געווען אַ שטילע, צוריקגעהאַלטענע, שעמעוודיקע, און גלײַכצײַטיק זייער אַ פֿעיִקע, ערנסטע און קלוגע תּלמידה. איך האָב באַוווּנדערט איר פּינקטלעכקייט, ציכטיקייט און שאַרפֿן זכּרון. זי איז געווען אַ בת־יחידה — איך אויך. איך בין געווען אַ צעפּיעשטשטע פּוצערקע, און זי - אַ פּראַקטישע, רויִק־געקליידע. איך פֿלעג באַלד אַרויסשפּרינגען מיט אַן ענטפֿער אויף אַ לערערס פֿראַגע. זי איז געזעסן שטיל סײַדן דער לערער האָט געבעטן, זי זאָל רעאַגירן.

זײַנען מיר אַזוי געזעסן יעדן שבת און זונטיק און זיך געטיילט מיט היימאַרבעטן, פֿרישע געדאַנקען, מיידלישע סודות און שטרעבונגען.

אינעם צווייטן אָדער דריטן זמן איז בלומעס מאַמע געשטאָרבן. די מאַמע האָט געליטן פֿון אַ שווערער קראַנקייט שוין עטלעכע יאָר און אין משך פֿון דער גאַנצער צײַט איז בלומע געווען די „בעל־הביתטע‟ פֿון שטוב. זי האָט געקענט זײַן ניט מער ווי 13־14 יאָר אַלט ווען זי האָט געדאַרפֿט נעמען אויף זיך אַזאַ גרויס אַחריות. איר טאַטע האָט, נאָך עטלעכע יאָר, נאָך אַ מאָל חתונה געהאַט מיט אַן אלמנה מיט אייגענע קינדער און די באַציִונג צווישן זיי ביידע איז יאָרן־לאַנג געווען אַ קאַלט־אָנגעשטרענגטע. אפֿשר דערפֿאַר איז בלומע געווען אַזאַ שטיל־שווײַגנדיקע אין דער מיטלשול. זי האָט ניט געוואָלט (און ניט געקענט) רעדן וועגן איר משפּחה. ערשט שפּעטער, ווען זי האָט געהאַט איר אייגענע משפּחה, האָט זי זיך צעבליט און זיך געטיילט מיט אייגענע מיינונגען און געפֿילן.

זייער פֿרי האָט בלומע זיך אויסגעלערנט אַז ווען מע נעמט אָן אַן אַרבעט, דאַרף מען דאָס כּסדר דורכפֿירן מיט האַרץ און מיט אַחריות. און טאַקע דערפֿאַר איז זי שפּעטער געווען אַזאַ האַרציקע און איבערגעגעבענע מאַמע, לערערין און חבֿרטע.

1940־1944

אין אַזעלכע גורלדיקע חורבן־טעג האָבן מיר ביידע אײַנגעזאַפּט אין זיך די לימודים מיט התמדה און אַ קלאָרן ציל. עטלעכע בליץ־זכרונות שפּרינגען באַלד אַרויף פֿון יענער צײַט. געלערנט האָבן מיר ביאַליקס „שחיטה־שטאָט‟. זייער טיף האָבן מיר איבערגעלעבט יעדע שורה, יעדן קלאַנג פֿונעם דאָזיקן לאַנגן ליד, פֿאַרשטייענדיק אַז די שחיטה חזרט זיך איבער פֿאַר אונדזערע אייגענע אויגן. איך געדענק די טרערן אונדזערע.

דער דירעקטאָר פֿון דער מיטלשול, לייבוש לעהרער, האָט געשאַפֿן אַ הילפֿס־אַקציע, אופֿאָ״ם — ראָשי־תּיבֿות פֿאַר „אונדזער פֿאָלק מאָנט‟. און מיר סטודענטן האָבן יעדע וואָך אַרײַנגעלייגט אַ ביסל געלט אין אַ שיסל, װי אַ מיטל פֿון זיך אידענטיפֿיצירן מיט די גערודפֿטע נפֿשות אין אייראָפּע.