טשיקאַוועסן

די לאַנגע געשיכטע פֿון קאָמפּיוטער־שפּילערײַען

Long History of Computer Games

פֿון יואל מאַטוועיעוו

נישט לאַנג צוריק, האָבן זיך אין אַ צאָל באַקאַנטע נײַעסקוואַלן פֿאַרשפּרייט אינטערעסאַנטע היסטאָרישע אַרטיקלען וועגן דער ערשטער ווידעאָ־שפּיל אין דער וועלט, צוגעטראַכט דורכן אַמעריקאַנער וויסנשאַפֿטלער טאָמאַס גאָלדסמיט בשותּפֿות מיט עסטל ריי מאַן. אַ לאַנגער אַרטיקל לכּבֿוד דעם 70־יאָריקן יוביליי פֿון ווידעאָ־שפּילערײַען איז דערשינען סוף יאַנואַר אין דער פֿראַנצויזישער טאָג־צײַטונג Le Monde („די וועלט‟).

ווען איך האָב עס איבערדערציילט עטלעכע מײַנע חבֿרים, האָבן זיי זיך שטאַרק געחידושט; זיי האָבן געמיינט, אַז ביז די 1980ער יאָרן האָבן בלויז געציילטע מענטשן געהאַט אַ צוטריט צו די ריזיקע קאָמפּיוטערס פֿון יענער תּקופֿה, שוין אָפּגערעדט פֿון אויסנוצן אַזעלכע טײַערע מאַשינען פֿאַר פֿאַרווײַלונג־צוועקן.

גאָלדסמיט, אַ פּראָפֿעסאָר פֿון פֿיזיק, איז געווען אַ גרויסער פֿאָרשער פֿון פֿריִיִקע טעלעוויזיע־טעכנאָלאָגיעס. ווייניק ווייסט מען וועגן זײַן שותּף. ס׳איז אָבער וויכטיק צו באַמערקן אַז זייער מכשיר האָט ווייניק צו טאָן מיט קאָמפּיוטערײַ. אַ סך שפּיטעלער זענען אויסגעשטאַט מיט די קלאַסישע אָסצילאָגראַפֿן (oscilloscopes), וואָס ווײַזן דעם ריטעם פֿונעם מענטשלעכן האַרץ־פּולס מיט אַ גרין פּינטל, וואָס לויפֿט איבער אַן עקראַן. ס׳איז מעגלעך צו שאַפֿן אַ מכשיר, וואָס קאָן צייכענען פֿאַרשיידענע פֿיגורן אויף אַן אָסצילאָגראַף מיט אַזאַ פּינטל.

גאָלדסמיט און מאַן האָבן צוגעטראַכט אַן עלעקטראָנישע סכעמע, וואָס „שיסט‟ דאָס פּינטל איבערן עקראַן ווי אַן אַרטילעריע־וואָפֿן. דער שפּילער קאָן זיך אָנצילן און „אַראָפּשיסן‟ אַן עראָפּלאַן, רעפּרעזענטירט דורך אַ שטיקל פּלאַסטיק צוגעקלעפּט צום עקראַן. צו קאָמפּיוטער־חשבונות האָט אַזאַ קונץ נישט קיין שײַכות. דערצו, הגם די דערפֿינדער האָבן באַקומען אַ פּאַטענט, האָבן זיי קיינמאָל נישט געשאַפֿן דעם מכשיר.

פֿון דעסטוועגן, איז טאַקע אמת, אַז די ערשטע קאָמפּיוטער־שפּילן — לאַוו־דווקא אינטעראַקטיווע און גראַפֿישע — האָבן זיך באַוויזן אין גיכן נאָך דער צווייטער וועלט־מלחמה. דער דערפֿינדער און אינזשעניר ראַלף (רודאָלף) באַער, אַ דײַטשישער ייִד פֿון דער שארית־הפּליטה, ווערט אָפֿט באַטראַכט אין פּאָפּולערע היסטאָרישע אַרטיקלען ווי דער „פֿאָטער‟ פֿון שפּילערײַ־פּראָגראַמען. אינעם יאָר 1951 האָט ער שוין צוגעטראַכט די עיקר־אידעען פֿון די הײַנטיקע אינטעראַקטיווע ווידעאָ־שפּילערײַען.

די ערשטע פּראַקטישע קאָמפּיוטער־שפּיל אינעם הײַנטיקן זין פֿון וואָרט, מיטן נאָמען Bertie the Brain, האָט דער עסטרײַכיש־געבוירענער אינזשעניר ד״ר יוסף כּ״ץ (קייטס), אויך אַ ייִד פֿון דער שארית־הפּליטה, אויפֿגעשטעלט נאָך אַ ביסל פֿריִער פֿאַר דער קאַנאַדער נאַציאָנאַלער אויסשטעלונג, וועלכע איז פֿאָרגעקומען אינעם יאָר 1950 אין טאָראָנטאָ. די גרויסע מאַשין, אַרום 13 פֿוס די הייך, האָט גרינג געוווּנען אינעם פֿאַרמעסט מיט די באַזוכער פֿון דער אויסשטעלונג, שפּילנדיק די קלאַסישע „קרייצן און נולן‟ (tic-tac-toe).

כּ״צס מאַשין איז נישט געווען אויסגעשטאַט מיט אַן עכטן קאָמפּיוטער־עקראַן. די פֿיגורן פֿון דער שפּיל האָט מען געוויזן אויף אַ גרויסן פּאַנעל מיט לעמפּלעך. דער אײַנפֿאַל צו קאָמבינירן די טעלעוויזיע־ און קאָמפּיוטער־טעכנאָלאָגיעס האָט זיך ערשט אַנטוויקלט מיט עטלעכע יאָר נאָך זײַן „בערטי‟.