די ייִדישע געשיכטע פֿון לאַוואַנדע

Jewish History of Lavender

דער לאַוואַנדע־פֿעסטיוואַל אין דין־לע־בען
Yoel Matveyev
דער לאַוואַנדע־פֿעסטיוואַל אין דין־לע־בען

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published August 22, 2014, issue of September 12, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 3)

רש״י דערקלערט אין דער גמרא „ברכות‟, אַז דאָס געווירץ מיטן נאָמען „חלפֿי־דימא‟ איז דער זעלביקער דופֿטיקער פֿלאַנץ, ווי „שיבולת־נרד‟, וואָס זעט אויס ווי אַ זאַנג פֿון פֿלאַקס און איז באַקאַנט ווי „אשפּיג‟. כאָטש ס׳איז נישט קיין עכטער בוים, זאָגן די חז״ל, אַז אויף אַזעלכע האַרטע געוויקסן מאַכט מען די ברכה „בורא עצי בשׂמים‟.

דער לאַוואַנדע־פֿעסטיוואַל אין דין־לע־בען
Yoel Matveyev
דער לאַוואַנדע־פֿעסטיוואַל אין דין־לע־בען

ווי ס׳איז באַקאַנט, האָט רש״י געוווינט אין פֿראַנקרײַך, אינמיטן דעם 11טן יאָרהונדערט; אין מיטל־עלטערלעכע אַלט־פֿראַנצויזישע טעקסטן, אָנהייבנדיק פֿון סוף 11טן יאָרהונדערט, פֿיגורירט לאַוואַנדע מיטן נאָמען „espig‟ אָדער „spic‟. עס קאָן זײַן, אַז רש״יס גמרא־פּירוש איז דער עלטסטער אָפּגעהיטער טעקסט אין דער געשיכטע פֿון דער פֿראַנצויזישער ליטעראַטור, וווּ עס ווערט דערמאָנט דאָס באַליבטע פּראָוואַנסאַלער געוויקס.

ווי אַזוי פֿלעגט מען רופֿן לאַוואַנדע אויף ייִדיש מיט הונדערטער יאָר צוריק? מרדכי שעכטער רעקאָמענדירט אין זײַן באָטאַנישן ווערטערבוך דאָס דײַטשיש־שטאַמיקע וואָרט „לאַווענדל‟ אָדער דאָס פֿאָלקישע „אַווענדע‟. רבי שניאור־זלמן פֿון ליאַדי, דער גרינדער פֿון חב״ד־חסידות, דערקלערט אין זײַן סידור, אַז „שיבולת־נרד‟, וואָס מע מאַכט דערפֿון אַ דופֿטיקן בוימל, איז באַקאַנט ווי „שפּיגנאַרדע‟. דער היסטאָרישער באַדײַט פֿונעם ענלעכן דײַטשישן וואָרט (אויף ענגליש — spikenard) איז אָבער אומקלאָר. אַמאָל מיינט עס טאַקע לאַוואַנדע, און אַמאָל — די אַלפּישע וואַלעריאַנקע (valeriana celtica), אַן אַנדער פּאָפּולער בשׂמים־געוויקס.

דער באַדײַט־פּלאָנטער צווישן די דאָזיקע צוויי מינים פֿלאַנצן איז פֿאַרשפּרייט אין אַ ריי אַנדערע שפּראַכן, ווײַל זיי וואַקסן אין ענלעכע נאַטור־סבֿיבֿות, זעען אויס עטוואָס ענלעך און ווערן ברייט באַנוצט ווי בשׂמים. די קעץ וואָלטן אָבער נישט מסכּים געווען מיט אַזאַ פֿאַרגלײַך: וואַלעריאַנקע איז פֿאַר זיי אַ מין נאַרקאָטיק, און לאַוואַנדע האָבן זיי דווקא פֿײַנט. צוליב דעם, וואָס אין קיין ספֿר ווערט, דאַכט זיך, נישט דערמאָנט קיין מיסטישער עפֿעקט פֿונעם קטורת־געמיש אויף די דאָזיקע פֿיר־פֿיסיקע באַשעפֿענישן, קאָן מען זיך משער זײַן — האַלב שפּאַסיק — אַז ס׳איז טאַקע געווען לאַוואַנדע.