וואָס ליגט אין דער ייִדישע טאָרבע?

What is a Jewish Sack?


פֿון משה לעמסטער

Published September 16, 2014, issue of October 10, 2014.

דאָס וואָרט „טאָרבע‟ איז אַרײַן אין ייִדיש, ווײַזט אויס, פֿון די סלאַווישע שפּראַכן. טאָרבע איז דאָ אין רוסיש, אין אוקראַיִניש, ווײַסרוסיש, פּויליש. מיר געפֿינען עס אויך אין דער רומענישער שפּראַך. שטאַמען שטאַמט עס פֿון די טיורקישע שפּראַכן, ס’איז אַ טיורקיזם. דאָס וואָרט „טאָרבע‟ האָט מען גענוצט אי אין בעסאַראַבער ייִדיש, אי אין אוקראַיִנישן ייִדיש, אין פּוילישן און ליטווישן…

די ייִדישע שרײַבער פֿון פֿאַרשיידענע קאַנטן האָבן אין זייערע ווערק דעם באַגריף „ייִדישע טאָרבע‟. די רומענישע צי די אוקראַיִנישע טאָרבעס האָבן אָפֿט מאָל געהאַט אויסגענייטע נאַציאָנאַלע עלעמענטן. די ייִדישע טאָרבע, געמאַכט פֿון אַ ייִד, איז געווען, געוויינטלעך, אָן נאַציאָנאַלע עלעמענטן, אויפֿגענייט פֿון פּשוטער סחורה אויף צו טראָגן אין איר ניט קיין גרויסע זאַכן, עסנוואַרג, קלייניקייטן. מע פֿלעגט אויך נוצן דאָס וואָרט „טאָרבעלע‟ אין פֿיגוראַטיוון זינען, למשל, „טאָרבעלעך אונטער די אויגן‟; צי מיר קאָנען הערן עס אין אַ פֿאָלקסליד: „טאָרבעטשקעס טראָגן די עניים‟. אַרײַן איז עס אין ווערטלעך: „אַ משל אויף אַ טאָרבע־פֿלעקער‟ און „אויפֿנייען זיך אַ טאָרבע‟.

אין 1904, איז אין דער „ביבליאָטעק דאָס לעבן‟, אַרויס דאָס ביכל „די יודישע טארבע‟, דערציילונגען פֿון ישעיהו לערנער. אין דער צײַטונג „דיא ייִדישע ביהנע‟, 1910, האָט יצחק־אײַזיק ליובעצקי אָפּגעדרוקט אַן אַרטיקל אונטערן נאָמען „ווינער ייִדישע אַקטיאָרן און די ייִדישע טאָרבע.‟ וואָס זשע טראָגט דער ייִד אין זײַן טאָרבע? בײַשפּילן פֿון פּראָזע און פּאָעזיע.

מענדעלע מוכר־ספֿרים שרײַבט אין דער הקדמה צו „מסעות בנימין השלישי‟: „סטײַטש… אַ פּוילישער ייִד אָן כּלי־זיין, אָן מאַשינעס, נאָר מיט אַ טאָרבע אויף די פּלייצעס און מיט אַ טלית און תּפֿילין־זאַק אונטערן אָרעם זאָל אָפּשפּאַנען אין אַזעלכע ערטער, וואָס גרויסע באַרימטע ענגלישע רײַזנדער האָבן אַהין נישט געקאָנט צוקומען…‟ אין זײַן אַרײַנפֿיר־ווידמונג צו „פֿישקע‟ זאָגט מענדעלע: „…וואָס איך זאָל נישט וועלן דערציילן אָדער זאָגן קומט מיר פֿאָר די טאָרבע…‟

אַן אַלטע יתומה,
אָן טאַטן און מאַמען,
וואָס שלעפּט אויף די פּלייצעס
אַ טאָרבע מיט גראַמען…