צוויי „פֿאָלקלאָר‟־וועטשערעס מיט פּראָפֿ׳ דובֿ נוי

2 Folk-Dishes Shared With Folklore Professor Dov Noy


פֿון משה לעמסטער

Published November 20, 2014, issue of December 05, 2014.

אין יאָר 1999 בײַם פֿאַרטיידיקן מײַן דאָקטאָראַט אין דער מאָלדאַווישער וויסנשאַפֿט־אַקאַדעמיע איז איינער פֿון די אָפּאָנענטן געווען דער באַוווּסטער ייִדיש־פֿאָלקלאָריסט פּראָפֿ׳ דובֿ נוי. ער איז ספּעציעל געקומען אויף אַ פּאָר טעג פֿון ירושלים קיין קעשענעוו. זײַנע רײַזע־הוצאָות האָט געדעקט דער „דזשוינט‟; אָבער געלט פֿאַרן האָטעל האָבן זיי ניט געגעבן; האָט מײַן אָפּאָנענט זיך באַזעצט בײַ מיר אין שטוב.

מיט וואָס באַרימט זיך אַ בעסאַראַבער ייִד, ווען ער נעמט אויף אַ חשובֿן גאַסט? פֿאַרשטייט זיך, מיט נאַציאָנאַלע מאָלדאַווישע מאכלים, וועלכע, דעם אמת געזאָגט, זענען שוין פֿון לאַנג געוואָרן אויך נאַציאָנאַלע ייִדישע מאכלים פֿאַר די בעסאַראַבער ייִדן. דער סימבאָל פֿון דער מאָלדאַווישער קיך, פֿון בעסאַראַבישקייט גופֿא איז — אַ מאַמעליגע!

אין די דרײַסיקער יאָרן פֿון דעם פֿאָריקן יאָרהונדערט האָט די ייִדישע בעסאַראַבער לאַנדסמאַנשאַפֿט פֿון בוענאָס־אײַרעס דורכגעפֿירט אַ וואַרעמע באַגעגעניש אין אַ וועלדל, וואָס איז ניט ווײַט פֿון דער הויפּטשטאָט. אין מיטן פֿון אַ לאַנגן, ברייטן טיש אויף אַ ברעטל איז געלעגן אַ גרויסע מאַמעליגע… אויך אין ישׂראל אויף פֿאַרשיידענע טרעפֿונגען פֿון די געוועזענע בעסאַראַבער ייִדן איז געוויינטלעך דער „צימעס‟ פֿון די מאכלים — מאַמעליגע.

„מאַמעליגע קלינגט ווי מאַמע ליבע!‟ — האָט אויסגערופֿן אַ בעסאַראַבער ייִדישער פּאָעט. וואָס ווייסן מיר וועגן מאַמעליגע? אין פֿאָלקלאָר: „אַ מאַמעליגע מישט מען מיט אַ דריק, מע שנײַדט זי מיט אַ שטריק, און דערנאָך בענטשט מען ווי אַ פֿליג‟. אין די ווערטערביכער שרײַבט מען, אַז מאַמעליגע איז אַ קאַשע פֿון פּאַפּשוי־מעל. מיט דעם בין איך ניט מסכּים. מאַמעליגע איז אַ מאכל, וואָס פֿאַרבײַט ברויט. מע עסט זי מיט קעז, מיט ברינדזע, מיט געפּרעגלטן פֿלייש… קאַלטערהייט שנײַדט מען אַ מאַמעליגע אויף ריפֿטלעך, מע פּרעגלט זיי צו אויף אַ סקאָווראָדע און מע עסט עס מיט אײַנגעמאַכטס, צי מיט האָניק, צי מיט סמעטענע… און ווען עס פֿלעג טאַקע גאָר ניט זײַן אין שטוב וואָס צו עסן, האָט מען געגעסן קאַלטע מאַמעליגע מיט אַ ציבולקעלע. מײַן מאַמע פֿלעג דערבײַ זאָגן: „נישקשה, מע קאָן פֿון דעם ניט שטאַרבן‟. ניט אומזיסט זאָגן די מאָלדאָוואַנער, אַז „מאַמעליגע איז דעם קבצנס ברויט‟.

כּמעט אַלע בעסאַראַבער ייִדישע שרײַבער האָבן דערמאָנט אין זייערע שאַפֿונגען אַ מאַמעליגע. יחיאל שרײַבמאַן שרײַבט אין אַ דערציילונג: „…אין אַ שווערן הונגערטאָג האָט דער טאַטע אַ זאָג געטאָן: ׳הערסט, ברכה, מיר האָבן… געדאַרפֿט מיטנעמען מיט זיך אין אַ טאָרבעלע אַ ביסל בעסאַראַבער ערד‟. אויף דעם ענטפֿערט דעם מחברס מאַמע: „משוגענער, ווען דו זאָגסט כאָטש אַ גוט שטיקל בעסאַראַבער מאַמעליגע‟.