צוויי „פֿאָלקלאָר‟־וועטשערעס מיט פּראָפֿ׳ דובֿ נוי

2 Folk-Dishes Shared With Folklore Professor Dov Noy


פֿון משה לעמסטער

Published November 20, 2014, issue of December 05, 2014.

(די 3 טע זײַט פֿון 4)

אויפֿן צווייטן טאָג איז אונדזער „פֿאָלקלאָר‟־וועטשערע, זאָלן מיר מוחל זײַן די וועגעטאַריאַנער, געווען אַ פֿליישיקע: אַ יויך פֿון אַ הינדעלע, געפּרעגלטע גריוון, אַ „מוזשדיי‟ — צעפּיצלטער קנאָבל אין אַ שאָלעכל מיט אַ ביסעלע בוימל, געזײַערטס, ווײַן און אויף אַ ברעטל… אַ ווײַס מאכל און אויך מיט אַ פֿעדעמל פֿון אויבן. פֿרעג איך מײַן אָפּאָנענט: „איר האָט שוין געגעסן אַזאַ מאכל?‟ — ענטפֿערט ער, אַז ניין. „אויב אַזוי, — זאָג איך אים, — לאָמיר אויסטרינקען אַ גלעזל ווײַן פֿאַר דעם, וואָס איר אין דער עלטער פֿון עטלעכע און זיבעציק יאָר, וועט איצט עסן דאָס ערשטע מאָל אין אײַער לעבן, דאָס מאכל, וואָס הייסט בײַ אונדז — לעמישקע!‟

מיט דעם וואָרט „לעמישקע‟ קומט טאַקע פֿאָר אַ פּלאָנטער. ווײַנרײַך אין זײַן ווערטערבוך דערקלערט, אַז „לעמישקע” איז „האָבערגריץ‟, אַ קאַשע פֿון האָבער און ווײַטער: „לעמישקע‟ מיינט אַ נאַיִוון מענטשן. וואָס פֿאַר אַ שײַכות האָט דאָס מאכל „לעמישקע‟ צו אַ נאַיִוון מענטשן? אַ ייִדענע פֿון פּראָסקורעווער געגנט האָט מיר געזאָגט: „שטראַם־גראַם מאַך מיר אַ לעמישקע‟.

בײַ סטוטשקאָוון איז עס — „קאַשע, קאַשקע, לעמעשקע‟. דאָך, געפֿינען מיר אין קאַפּיטל „נאַרישקייט‟: תּם, …לעמעלע, לעמעשקע‟; עס הייסט, אַז „לעמישקע‟ איז אַ סינאָנים צו אַ כּשר לעמעלע, צו אומשולדיקייט, כּשרקייט?

אין שלום־עליכמס בריוו געפֿינען מיר עטלעכע מאָל: „ווען זי זאָל זײַן אַ משה־לעמעשקע‟, „סאַ משה־לעמעשקע‟, „אַן ערלעכע נשמה, נאָר אַ לעמעשקע נעבעך‟.

משה נאַדיר האָט אַ דערציילונג „לעמעשקע‟, און די דערציילונג הייבט זיך אָן אַזוי: „געהייסן האָט ער ׳לעמעשקע׳ און געווען איז ער אַ לעמעשקע. דאָס הייסט: איידער ער איז געוואָרן אַ לעמעשקע איז ער געווען אַ מענטש ווי איך און איר…‟ דער העלד פֿון דער דערציילונג האָט איבערגעלייענט אַ ביכל וועגן „די מיליאָנען געפֿאַרן, וואָס לויערן אויף דעם מאָדערנעם מענטשן‟. נאָך דעם איז ער „געוואָרן אַן אַבסאָלוטע און פֿולשטענדיקע לעמעשקע‟, שרײַבט נאַדיר. וואָס מיינט דער מחבר? — ער מיינט, אַז דער העלד האָט אָנגעהויבן ציטערן — ציטערן פֿאַר מורא, ווי אַ לעמעלע!

די נאָענטסטע כאַראַקטעריסטיק פֿון אַ מענטש, וואָס האָט אַ שײַכות צו דעם מאכל „לעמישקע‟, געפֿינען מיר בײַ יצחק באַשעוויסן אין דער דערציילונג: „דער טויטער קלעזמער‟: „געצל האָט אַ זאָג געטאָן: — מ’האָט פֿאַרשטערט אונדזער שׂימחה! וואָס ביסטו, אַ מאַנסביל, צי אַ לעמעשקע?…‟