(די 2 טע זײַט פֿון 4)
דער צענטער פֿאַרבעט פּוילישע קינדער און דערוואַקסענע אויף אַ יערלעכן מאַרש אויף די שפּורן פֿונעם קליינעם העניאָ. למשל, דער גאָרטן, וווּ ער האָט זיך געשפּילט, די פּוילישע שול, וווּ ער האָט זיך געלערנט און אַזוי ווײַטער. דער מאַרש באַזוכט די סטאַנציעס אינעם קורצן לעבן פֿון העניאָ זשיטאָמירסקי.
אויף דער פֿראַגע ווי איז עס געקומען אויפֿן געדאַנק צו שאַפֿן דעם צענטער, ענטפֿערט פּיעטרעשעוויטש, אַז ער האָט לאַנג נישט פֿאַרשטאַנען, פֿאַר וואָס הייסט דאָס אָרט, וואָס איז אַגבֿ מער ווי 6 הונדערט יאָר אַלט, „גראָדזקאַ־טויער‟. מיט דער צײַט האָט ער זיך דערוווּסט, אַז דער טויער איז געווען דער אַרײַנגאַנג צו אַ פֿאַרלוירענער, פֿון די דײַטשן פֿאַרטיליקטער ייִדישער וועלט. די וועלט דאַרף נישט פֿאַרגעסן, האַלט דער איידעלער פּאָליאַק.
דער ייִדישער מוזיי אין וואַרשע פֿאַרבעט דעם עולם אויף אַ נײַער אויסשטעלונג. די אויסשטעלונג הייסט „דער ריכטיקער אַדרעס‟. סע גייט די רייד פֿון אַ גאַנצער ליסטע אַדרעסן. פֿאַר וואָס זענען זיי ריכטיק? דאָס זענען אַדרעסן, וווּ די ייִדן האָבן געקאָנט, אַ דאַנק זייערע פּוילישע חבֿרים, זיך באַהאַלטן פֿון די דײַטשן בשעת דער צווייטער וועלט־מלחמה.
היסטאָריקעס האַלטן, אַז אַן ערך 27,000 ייִדן האָבן געפֿונען אַ מקום־מיקלט אין פֿאַרשיידענע וווינונגען אין דער פּוילישער הויפּטשטאָט בשעת דער דײַטשישער אָקופּאַציע. די אויסשטעלונג דערציילט די געשיכטעס פֿון די דאָזיקע לעבן געבליבענע ייִדן און פּאָליאַקן, וואָס האָבן זיי געראַטעוועט.
דער מוזיי האָט געפֿונען אַן ערך 40 דירות, וואָס שטייען עד־היום און וווּ די ייִדן האָבן זיך באַהאַלטן. די אויסשטעלונג דערציילט, מיט דער הילף פֿון טעקסטן און בילדער, וועגן דער דאָזיקער שרעקלעכער, אָבער אויך העלדישער צײַט. ווי מיר ווייסן, איז די שטראָף פֿאַר באַהאַלטן ייִדן, געווען טויט. אָפֿטמאָל האָבן די דײַטשן דערשאָסן נישט נאָר דעם רעטער, נאָר זײַן גאַנצע משפּחה, פֿרוי און קינדער.
The Yiddish Daily Forward welcomes reader comments in order to promote thoughtful discussion on issues of importance to the Jewish community. In the interest of maintaining a civil forum, The Yiddish Daily Forwardrequires that all commenters be appropriately respectful toward our writers, other commenters and the subjects of the articles. Vigorous debate and reasoned critique are welcome; name-calling and personal invective are not. While we generally do not seek to edit or actively moderate comments, our spam filter prevents most links and certain key words from being posted and The Yiddish Daily Forward reserves the right to remove comments for any reason.