צי מעג מען מישן ייִדיש מיט לשון־קודש?

Is Hasidic Yiddish a Hybrid Language?

אַ פֿראַגמענט פֿונעם פֿרומען זשורנאַל „טריביון‟, וווּ ייִדיש ווערט אָרגאַניש איבערגעפֿלאָכטן מיט לשון־קודש
אַ פֿראַגמענט פֿונעם פֿרומען זשורנאַל „טריביון‟, וווּ ייִדיש ווערט אָרגאַניש איבערגעפֿלאָכטן מיט לשון־קודש

פֿון יואל מאַטוועיעוו

Published December 30, 2015, issue of January 22, 2016.

נישט איין מאָל הער איך טענות פֿון יונגע ייִדישיסטן, וואָס האָבן שטודירט ייִדיש אין אַקאַדעמישע סבֿיבֿות און מיינען, אַז די הײַנטיקע חסידישע אויסגאַבעס לײַדן, אַחוץ גראַמאַטישע וואַקלענישן, פֿון צוויי גרויסע חסרונות: צופֿיל אַמעריקאַניזמען און צופֿיל סעמיטישע אויסדרוקן. אַפֿילו פֿאַר די וועלטלעכע ייִדן, וואָס זענען דערצויגן געוואָרן אין ייִדיש־רעדנדיקע משפּחות, איז עס אַן ערנסטער לינגוויסטישער באַריער.

למשל, דעם לעצטן נומער פֿונעם באַקאַנטן פֿרומען ייִדישן זשורנאַל „טריביון‟, רעקלאַמירט ווי „די מערסט פֿאַרשפּרייטסטע ייִדישע אויסגאַבע אויפֿן מאַרקעט‟, קאָן מען איבערלייענען פֿרײַ פֿון אָפּצאָל אויף דער אינטערנעץ. די אַנגליציזמען, אַרײַנגערעכנט דעם נאָמען גופֿא, וואַרפֿן זיך אין די אויגן. אינעווייניק, אינעם נומער פֿאַרן 23סטן דעצעמבער, שטייט געשריבן די רעקלאַמע: „מיר פֿאַרקויפֿן אַלערליי סתּ״ם, מהודרים ומשובחים למהדרין מן המהדרין‟. פֿאַר אַ פֿרומען ייִד קלינגט עס ווי אַ נאַטירלעכע פֿראַזע. די ראָשי־תּיבֿות „סתּ״ם‟ איז דער טײַטש „ספֿרי־תּורה, תּפֿילין, מזוזות‟.

ווײַטער זענען אינעם זעלבן נומער פֿאַרעפֿנטלעכט „דבֿרי־חכמה, מליצה און ווערטלעך פֿון רביה״ק סמאַטמאַר זי״ע‟, באַטיטלט „חכם עדיף מנבֿיא‟. ווידער, איז פֿאַר יעדן סאַטמאַרער חסיד יעדעס וואָרט און אַברעוויאַטור קלאָר פֿאַרשטענדלעך. לויטן באַקאַנטן מאמר־חז״ל, איז אַ תּלמיד־חכם אין אַ געוויסן אַספּעקט גרעסער ווי אַ נבֿיא, און אַזעלכע פֿראַזעס, ווי „רבינו הקדוש‟ און „זכותו יגן עלינו‟ טרעפֿן זיך בײַ אַלעמען אין מויל, און דערפֿאַר ווערן זיי פֿאַרקירצט ווי באַקאַנטע ראָשי־תּיבֿות.

איז אַזאַ שפּראַך־געמיש אַ קללה צי אַ ברכה מצד דעם ייִדישיסטישן שטאַנדפּונקט? וואָס שייך די אַמעריקאַניזמען, זענען זיי אָפֿט איבעריק. אויב די חסידים ווילן אָפּהיטן די שפּראַך און זיך דערווײַטערן וואָס ווײַטער פֿונעם נישט־ייִדישן אַרום, וואָלט געווען כּדאי פֿאַר זיי זיך צו באַקענען בעסער מיט דער ייִדישער שפּראַך פֿון דער „אַלטער היים‟. די אוקראַיִניש־ און פּויליש־שטאַמיקע ווערטער האָבן אַ לאַנגן ייִחוס און קלינגען אינעם אַמעריקאַנער קולטור־קאָנטעקסט דווקא ייִדישלעך. וואָס שייך לשון־קודשדיקע און אַראַמישע ווערטלעך, פּסוקים, טיטלען פֿון ספֿרים און אַרטיקלען, ווי אויך אַפֿילו גאַנצע טעקסט־פֿראַגמענטן, מוז מען באַמערקן, אַז אַזאַ סטיל איז באַקאַנט אין דער ייִדישער ליטעראַטור פֿון קדמונים אָן און זיכער טראַדיציאָנעל, הגם אַ סך וועלטלעכע שרײַבער האָבן עס בכּיוון אויסגעמיטן.