מאַמע־לשון אינעם רעזערוואַט

Learning a Mother Tongue on the Reservation

דזשעסי שטיין לערנט אירע תּלמידים געאָגראַפֿיע אין דער „פּײַן־רידזש מיידל־שול‟
דזשעסי שטיין לערנט אירע תּלמידים געאָגראַפֿיע אין דער „פּײַן־רידזש מיידל־שול‟

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published September 21, 2016, issue of September 30, 2016.

(די 4 טע זײַט פֿון 4)

אויף דער „ייִדיש־פֿאַרם‟ האָט דזשעסי געטראַכט אַ סך וועגן די בשותּפֿותדיקע אַספּעקטן פֿון די לאַקאָטאַ־ און ייִדישע קולטורן, און די באַציִונגען צווישן די ייִדן און אינדיאַנער אין ראַם פֿון די פּראָטעסטן. כאָטש די קולטורעלע וועלטן פֿון די צוויי פֿעלקער זעען אויס אין גאַנצן אַנדערש, זעט דזשעסי פֿאָרט געוויסע ענלעכקייטן. די באַציִונג פֿון ביידע גרופּעס צו זייער שפּראַך, למשל, ווערט שטאַרק באַווירקט דורך דער קאָלעקטיווער טראַוומע פֿון גענאָציד.

„דער אונטערשייד איז אַז בײַ די ייִדן איז די אונטערדריקונג ניט פֿאָרגעקומען דאָ אין אַמעריקע, און די אַמעריקאַנער ייִדן וווינען ניט אויפֿן שטח, וווּ ס׳איז פֿאָרגעקומען די טראַוומע,‟ האָט דזשעסי דערקלערט. „די לאַקאָטע וווינען נאָך אַלץ אויף דער זעלביקער טעריטאָריע און האָבן ניט געהאַט קיין זיכערן מקום־מיקלט. דאָס ווירקט שטאַרק אויף דעם, ווי אַזוי מע באַטראַכט די אייגענע שפּראַך‟.

נאָך אַן ענלעכקייט צווישן די ייִדישיסטן און די אַקטיוויסטן לטובֿת לאַקאָטע: בײַ ביידע גרופּעס דעבאַטירט מען וועגן ווי אַזוי מע זאָל אויסלייגן ווערטער און ווי אַזוי צו שאַפֿן נעאָלאָגיזמען. „דער גאַנצער ענין פֿון אויטענטישקייט און וואָס עס מיינט צו רעדן די שפּראַך אויף אַ לײַטישן אופֿן איז עפּעס וואָס איך האָב געזען סײַ אויף דער ׳ייִדיש־פֿאַרם׳, סײַ אין די לאַקאָטע־קלאַסן,‟ האָט דזשעסי געזאָגט.

וואָס שײך דער ייִדישער באַציִונג צו די פּראָטעסטן האָט דזשעסי אויסגעדריקט אַ ביסל פֿרוסטרירונג וואָס מע רעדט זייער ווייניק וועגן דעם אויף דער ייִדישער גאַס, שוין אָפּגערעדט פֿון דעם, אַז אַ ייִדישע גרופּע זאָל שיקן אַ דעלעגאַציע אינעם רעזערוואַט כּדי אויסצודריקן מיטגעפֿיל. דזשעסי האָט דערמאָנט, אַז איינע פֿון די פּאָר ייִדישע גרופּעס וואָס האָט טאַקע דעמאָנסטרירט אויסצודריקן איר סאָלידאַריטעט מיט די מענטשן פֿון „סטענדינג־ראָק‟ איז דווקא געווען אַ קאָנטראָווערסיעלע: „ייִדישער קול פֿאַר שלום‟. די פּראָ־פּאַלעסטינער גרופּע, וואָס איז טרייף־פּסול פֿאַר די הויפּט־שטראָמיקע ייִדישע אָרגאַניזאַציעס, האָט געשיקט אַ דעלעגאַציע אויף אַ פּראָטעסט אין פֿילאַדעלפֿיע קעגן דער רערן־ליניע.

„אַוודאי שאַפֿט דער ישׂראל־פּאַלעסטינער קאָנפֿליקט שפּאַלטונגען צווישן די אַמעריקאַנער ייִדן,‟ האָט דזשעסי געזאָגט. „אָבער איך מיין אַז די שטיצער פֿון ביידע צדדים דאַרפֿן שטיצן די אינדיאַנער. קודם וואָלט איך געזאָגט, אַז אויב איר זענט אַ ציוניסט, האַלט איר דאָך אַז די ישׂראלים זענען עלטס-געזעסענע מענטשן (בלע”ז indigenous people). איז פֿאַר וואָס שטיצט איר ניט די רעכט פֿון די עלטס־געזעסענע פֿעלקער דאָ? און די זעלביקע בײַ די שטיצער פֿון די פּאַלעסטינער: אויב איר שטיצט די פּאַלעסטינער, פֿאַר וואָס שטיצט איר ניט די אינדיאַנער?‟

דערצו האָט דזשעסי דערקלערט, אַז זי האַלט, אַז דער קאַמף אָפּצוהיטן דאָס וואַסער פֿון פֿאַרפּעסטיקט ווערן איז ווײַט ניט בלויז אַן ענין פֿאַר אינדיאַנער. „מע האָט געזען וואָס ס’איז געשען אין פֿלינט, מישיגען,‟ האָט זי געזאָגט. „מע האָט געזען וואָס איז געשען אין אַנדערע ערטער, ווען עס פּלאַצן די רערן־ליניעס — די ערד און דאָס וואַסער ווערן פֿאַרסמט אויף 400 יאָר. די לאַקאָטע האָבן אַן אויסדרוק: ‘מני וויטשאָני’, וואָס באַטײַט, ‘מים חיים’. און ס’איז טאַקע אמת: אָן וואַסער קען מען ניט לעבן.‟

ווען דזשעסי איז צוריקגעפֿאָרן אויף „גײַסטיק־לאַגער‟ זענען אירע צוויי וועלטן — די ייִדישע און די אינדיאַנישע — צוזאַמענגעקומען. זי האָט זיך באַקענט מיט פֿאָרשטײער פֿון אַ ריי שבֿטים פֿון איבער גאַנץ אַמעריקע. די פֿאַרשידנע מענטשן האָבן זיך פֿאָרגעשטעלט אויפֿן טראַדיציאָנעלן אינדיאַנער אופֿן, באַגריסט איינער דעם צווייטן מיט די נעמען אויף זייער מוטערשפּראַך — איינער אויף נאַוואַכאָ, איינע אויף קראָ, און אַזוי ווײַטער — ווי אויך דער נאָמען פֿון זייער שבֿט און קלאַן. ווען דזשעסי האָט אָנגעהויבן זיך פֿאָרצושטעלן אויף ענגליש, האָט איר חבֿרטע כואַניִיע לאָק זי איבערגעריסן. „וואָס טוסטו? דו דאַרפֿסט זיך פֿאָרשטעלן אויף ייִדיש‟. און אַזוי אַרום האָט די יונגע פֿרוי פֿון גאָר אַ ווײַטן, אור־אַלטן שבֿט באַגריסט די פֿאַרזאַמלטע אויף דער שפּראַך פֿון איר פֿאָלק.