נאָך 110 יאָר קען „גאָט פֿון נקמה‟ נאָך אַלץ שאָקירן?

"God of Vengeance": Still Shocking After 110 Years?

די פּראָסטיטוטקע הינדל (מלכּה ווײַס, רעכטס) מיט יעקלס טאָכטער רבֿקהלע (שיינע שמיט, לינקס)
Ronald Glassman
די פּראָסטיטוטקע הינדל (מלכּה ווײַס, רעכטס) מיט יעקלס טאָכטער רבֿקהלע (שיינע שמיט, לינקס)

פֿון דזשאָרדין קוציק

Published December 30, 2016, issue of December 28, 2016.

ס׳איז ניט קיין סוד, אַז עס גייט אָן שוין עטלעכע יאָר אַ שטילע (און צומאָל ניט אַזוי שטילע) קאָנקורענץ צווישן די צוויי ניו־יאָרקער ייִדישע טעאַטערס — דער אײַנגעפֿונדעוועטער חשובֿער ”פֿאָלקסבינע“ מיט איר נײַ־אויפֿגעקומענעם ריוואַל, דער ”נײַער ייִדישער רעפּערטואַר־טעאַטער“.

כאָטש די דאָזיקע קאָנקורענץ פֿירט אַמאָל צו געוויסע אומבאַקוועמלעכקייטן, געניסט דער ברייטערער עולם טעאַטער־באַזוכער פֿון אָט דער קאָנקורענץ, ווײַל דער ניוואָ פֿון די פֿאָרשטעלונגען בײַ ביידע טעאַטערס שטײַגט אַלץ העכער. בעת דער ”פֿאָלקסבינע“ פֿאַרנעמט זיך כּמעט עקסקלוסיוו מיט פֿריילעכע מיוזיקלס, ספּעציאַליזירט זיך דער ”ניו־ייִדיש־רעפּ“ מיט ערנסטן קונסט־טעאַטער און דראַמעס וואָס שטעלן מיט זיך פֿאָר סאָציאַלע און פּאָליטישע קאָמענטאַרן פֿונעם אַמאָל וואָס האָבן נאָך אַלץ וואָס צו זאָגן וועגן דעם הײַנט. ביידע טעאַטערס — די ”פֿאָלקסבינע“ מיט אירע ריזיקע ספּעקטאַקלען פֿון איבער צוואַנציק אַקטיאָרן באַנאַנד מיט אָרקעסטערס — און דער ”ניו־ייִדיש־רעפּ“ מיט זײַנע קלענערע אָבער מער קינסטלעריש־נאָוואַטאָרישע און דערפֿאַר ריזיקאַלישע פֿאָרשטעלונגען, פֿילן אָן וווּנדערלעך זייער נישע.

ס׳איז אפֿשר פּאַסיק דערפֿאַר, וואָס דער ”ניו־ייִדיש־רעפּס“ נײַע באַאַרבעטונג פֿון שלום אַשס דראַמאַטישער מײַסטערווערק ”גאָט פֿון נקמה“ איז נאָענט פֿאַרבונדן מיט נאָך אַ פּיעסע, וואָס די ”פֿאָלקסבינע“ העלפֿט צו ברענגען קיין ”בראָדוויי“: פּאַולאַ פֿאָגעלס Indecent (ניט־צניעותדיק). Indecent שילדערט דעם סקאַנדאַל וואָס אַשס ”גאָט פֿון נקמה“ האָט גורם געווען, ווען מע האָט זי פֿאָרגעשטעלט אין 1923 אויף ענגליש בײַם ”אַפּאָלאָ־טעאַטער“ אויף דער 42סטער גאַס צוליב דעם וואָס די פּיעסע האָט געוויזן צום ערטשן מאָל אויף דער ניו־יאָרקער בינע אַ לעזבישן קוש. אינטערעסאַנט איז עס דערפֿאַר ווײַל אין דעם נײַעם נוסח פֿון ”גאָט פֿון נקמה“, דער קאָנטראָווערסיעלסטער אַספּעקט פֿון דער פּיעסע איז ניט די „קוש־סצענע‟, נאָר דווקא די רעליגיעזע היפּאָקריטישקייט פֿון צוויי פֿון אירע העלדן.

אַשס הויפּט־העלד (און הויפּט־היפּאָקריט) איז דער ”פֿעטער“ יעקל טשאַפּטשאַוויטש, וואָס פֿירט אָן מיטן ”הײַזל“ (בית־זונות) וווּ עס קומט פֿאָר די פּיעסע. פֿאָרגעשטעלט דורך שיין בייקער אין אַן אויפֿטריט וואָס רופֿט אַרויס סײַ עקל, סײַ מיטגעפֿיל (כאָטש נאָר אַ ביסעלע), איז דער בייזער יעקל אַ ייִד מיט בלויז איין ציל: חתונה צו מאַכן זײַן טאָכטער רבֿקהלע (געשפּילט פֿון שיינע שמיט) פֿאַר אַ תּלמיד־חכם, זי זאָל חלילה ניט אַרײַנפֿאַלן אין דער וועלט פֿון פּראָסטיטוציע, וווּ עס וואַלגערן זיך יעקל מיט זײַן פֿרוי שׂרה (געשפּילט פֿון עלינאָר ריסאַ). כּדי אָפּצוהיטן זײַן טאָכטער און פֿאַרזיכערן, אַז זי זאָל בלײַבן אַ ”כּשר ייִדיש מיידל“, דאָס הייסט, אַ בתולה, פֿאַרווערט יעקל זײַן טאָכטער אַראָפּצוגיין אינעם קעלער, וווּ עס געפֿינען זיך זײַנע פּראָסטיטוטקעס און זייערע קליענטן.

יעקל דערפֿילט אָבער באַלד, אַז די מחיצה צווישן זײַנע צוויי וועלטן — זײַן הויז אויבן מיט זײַן כּשרער טאָכטער און זײַן „הײַזל‟ אונטן מיט זײַנע טרייפֿענע מיידלעך — ווערט אַלץ מער אומפֿאַרלאָזלעך. ער באַשליסט אָנצושטעלן דעם סופֿר ר׳ יעקבֿ (געשפּילט פֿון אלי ראָזענבלו) צו שרײַבן פֿאַר אים אַ ספֿר־תּורה, וואָס יעקל האָפֿט וועט דינען ווי אַ מין שמירה אָפּצוהיטן רבֿקהלען פֿון די פּאַרשוינען אונטן. אַזוי אַרום האָפֿט יעקל, אַז דורכן אונטערשטיצן דאָס תּורה־שרײַבן, וועט גאָט ניט שטראָפֿן זײַן טאָכטער פֿאַר זײַנע זינד. עס געשעט אָבער דערבײַ אַן אומגליק: זײַן פֿרוי שׂרה בעט איינע פֿון די מיידלעך אונטן, מאַנקע (געשפּילט דורך מלכּה ווײַס), אויסצולערנען רבֿקהלען ווי אַזוי אויסצוהעפֿטן דאָס מענטעלע פֿאַרן ספֿר־תּורה און די צוויי מיידלעך הייבן אָן אַ ראָמאַנס, וואָס דערפֿירט צו דער פּיעסעס טראַגישן סוף.