שלום־עליכם אויף דער העברעיִשער בינע

Sholem Aleichem on the Hebrew Stage

ד״ר לייבל רויטמאַן (אין מיטן) מיט שמוליק עצמון, דער גרינדער פֿונעם ייִדישן טעאַטער אין ישׂראל — „ייִדישפּיל‟, און דער אַקטריסע ליאַ קעניג.
ד״ר לייבל רויטמאַן (אין מיטן) מיט שמוליק עצמון, דער גרינדער פֿונעם ייִדישן טעאַטער אין ישׂראל — „ייִדישפּיל‟, און דער אַקטריסע ליאַ קעניג.

פֿון בני מער

Published January 20, 2017, issue of January 27, 2017.

אָפֿט מאָל, ווען מע רעדט וועגן דער דיסקרימינאַציע פֿון ייִדיש אין דער ייִדישער מדינה, גיט מען ווי אַ בײַשפּיל דעם פֿאַרווער צו שפּילן טעאַטער אויף ייִדיש אין די ערשטע יאָרן פֿון ישׂראל. פֿון דער אַנדערער זײַט האָט דווקא איינער פֿון די באַליבטסטע ייִדישע שרײַבערס יאָ געהאַט אַ שם אין ארץ־ישׂראל, כאָטש אויף עבֿרית.

אין זײַן דאָקטער־אַרבעט האָט ד״ר לייבל (לעאָניד) רויטמאַן אַנטדעקט אַז זינט די בראשיתדיקע יאָרן פֿון דער העברעיִשער בינע האָט מען פֿאָרגעשטעלט צענדליקער פּיעסעס פֿון שלום־עליכמען. אין מײַן סעריע שמועסן מיט ייִדישע פֿאָרשערס אין ישׂראל וועלן מיר דאָס מאָל רעדן מיט ד״ר רויטמאַן וועגן דעם פֿענאָמען.

וואָס איז שלום־עליכמס סוד?

ווען איך האָב נאָר אָנגעהויבן פֿאָרשן די טעמע, האָב איך אַנטדעקט אַז שלום־עליכם קומט תּמיד צו נוץ ווען אַ טעאַטער איז אַ נײַער, אָדער בשעת אַ תּקופֿה פֿון פֿאַרשידענע קריזיסן. אַחוץ דעם דאַרף מען זיך דערמאָנען אַז אין אָנהייב 20סטן יאָרהונדערט איז כּמעט נישט געווען קיין שום העברעיִשע דראַמאַטורגיע. די טרופּע „חובֿבֿי הבמה העבֿרית” (ליבהאָבערס פֿון דער העברעיִשער בינע), וואָס איז געגרינדעט געוואָרן אין 1906, האָט געשפּילט שלום־עליכמס „צעזייט און צעשפּרייט” מיט דער איבערזעצונג פֿון מרדכי אזרחי־קרישעווסקי, איינער פֿון די ערשטע לערערס אין ארץ־ישראל, און ס׳האָט געהאַט אַ גרויסע הצלחה. שלום־עליכם אַליין האָט געהערט וועגן דעם, און געשריבן אַ וואַרעמען בריוו צו דער טרופּע.

אין די סוף צוואַנציקער יאָרן, האָט „הבימה טעאַטער״, וואָס איז שוין געווען באַרימט מיט איר אויפֿפֿירונג פֿון ש. אַנ־סקיס „דיבוק”, זיך געפֿונען אין אַמעריקע — אָן געלט, אָן אַ רעפּּערטואַר און אָן אַ רעזשיסאָר. „הבימה‟ איז געווען גוט אויף צרות, און קיין אַנדערע ברירה איז נישט געווען ווי צו פֿאָרן קיין ארץ־ישׂראל. פּראָפֿ’ דן מירון האָט מיר דערציילט — און דאָס ווייסט ער פֿון חנה ראָווינאַ, די „ערשטע דאַמע פֿון העברעיִשן טעאַטער‟ אַליין — אַז זי האָט דעמאָלט באַשלאָסן, אַז מע זאָל שפּילן אַ קאָמעדיע; גענוג שוין מיט די תּנ״כישע־העראָיִשע־מיסטישע דראַמעס! דאָס איז געווען אַ העלדישער אַקט פֿון ראָווינאַ, ווײַל זי האָט געװוּּסט אַז זי טויג נאָר פֿאַר דראַמעס. אַזוי האָט מען געשפּילט שלום־עליכמס „האוצר” (דער אוצר), וואָס האָט נישט לאַנג צוריק געהאַט אַ גרויסע הצלחה אין מאָריס שוואַרצס טעאַטער. דער איבערזעצער איז געווען י. ד. בערקאָוויטש, שלום־עליכמס איידעם, וואָס האָט פּונקט אין יענעם יאָר, 1928, געהאַט עולה געווען קיין ארץ־ישׂראל און געוואָרן אַ בעל־יועץ פֿון „הבימה‟. 

אַ סצענע פֿון „האוצר‟, אַ העברעיִש־שפּראַכיקע באַאַבערטונג פֿון שלום־עליכמס „דער אוצר‟, אויפֿגעפֿירט פֿון „הבימה‟ אין 1928 (אַרכיוו פֿון „בית שלום עליכם‟)
אַ סצענע פֿון „האוצר‟, אַ העברעיִש־שפּראַכיקע באַאַבערטונג פֿון שלום־עליכמס „דער אוצר‟, אויפֿגעפֿירט פֿון „הבימה‟ אין 1928 (אַרכיוו פֿון „בית שלום עליכם‟)

וואָס איז געווען דער חידוש פֿון אויפֿפֿירן „האוצר” [אַ באַאַרבעטונג פֿון שלום־עליכמס ווערק, „דער אוצר‟] אין „הבימה‟?

„האוצר” שפּילט נישט קיין קלענערע ראָלע אין דער געשיכטע ווי „הדיבוק”. „הדיבוק” האָט פֿאַרװאַנדלט אַ סטודיע אין אַ פּראָפֿעסיאָנעלן טעאַטער, און „האוצר” האָט געמאַכט פֿון אַ וואַנדערנדיקער טרופּע — אַ שטענדיקער טעאַטער. עס האָט אויך געשאַפֿן אַ קאָנטאַקט מיטן היגן עולם. ס’איז געווען זייער קלוג, אָנהייבן אַ נײַעם קאַפּיטל, דאָ אין ארץ־ישׂראל, מיט אַ קאָמעדיע. לכתּחילה האָט מען פּלאַנירט בעטן בײַ מאַרק שאַגאַל אַ דעקאָראַציע, אָבער ס׳איז נישט געגאַנגען. צום סוף האָט אריה אלחנני געצייכנט אַ גוטע מאָדערניסטישע דעקאָראַציע.