דאָס וויגליד ווי אַן אָפּשפּיגלונג פֿון דער מאַמעס נשמה

The Yiddish Lullaby As Mirror of a Mother's Inner Life

Yehuda Blum

פֿון מיכאל לײַנוואַנד

Published September 01, 2017, issue of August 25, 2017.

(די 2 טע זײַט פֿון 9)

ניט דאָס ציגעלע, נאָר דאָס קינד אַליין, ייִדעלע, וועט פֿאָרן האַנדלען, וועט ווערן אַ סוחר, וועט ווערן רײַך, הייסט עס.

נאָר לאָמיר אַרײַנקוקן אין אַ פֿולערן וואַריאַנט פֿון דעם ערשטן ציגעלע־ליד. זײַן צווייטע סטראָפֿע שטרײַכט שוין אונטער גאָר אַן אַנדער ווערט אין קינדס לעבן.

ראָזשינקעס מיט מאַנדלען
דאָס איז די בעסטע סחורה.
דאָס קינד וועט לערנען תּורה.
תּורה וועט ער לערנען,
ספֿרים וועט ער שרײַבן,
אַ גוטער און אַ פֿרומער ייִד
וועט מײַן קינד בלײַבן.

און דאָס איז איינע פֿון די ספּעציפֿישקייטן פֿון אַ ייִדיש וויגליד — די גרויסע האָפֿענונגען פֿון אַ ייִדישער מאַמען. ס׳איז נאָך ניט גענוג, אַז דאָס קינד זאָל זײַן געזונט, גליקלעך און רײַך, דאָס קינד מוז זײַן באַהאַוונט אין די קליינע אותיותלעך. נאָר דאָס איז נאָך אויך ניט אַלץ. דער פּועל־יוצא פֿון דער געלערנטקייט מוז זײַן די פֿרומקייט. מיט דעם לערן־מאָטיוו זײַנען דורכגעדרונגען אַ סך ייִדישע וויגלידער. אָט וועט דער טאַטע קויפֿן שיכעלעך, אַז דאָס קינד זאָל קאָנען לויפֿן אין חדר און לערנען „דאָרט כּסדר עטלעכע שורות”. און טאַטע־מאַמע וועלן שעפּן נחת, הערנדיק פֿון אים „גוטע בשׂורות”. און ווען דער זון וועט אונטערוואַקסן, „לערנען וועט ער חומש און גמרא” און וועט זײַן אַ תּלמיד־חכם. און דערווײַל באַרויִקט די מאַמע איר קינד:

אין מיטן דער נאַכט דער מלאך
שרײַבט אַלעמען אײַן אין די ביכער,
נאָר דו, מײַן קינד, ביסט ריין פֿון זינד
און קענסט זיך שלאָפֿן זיכער.

און דערבײַ האָפֿט זי, אַז אין זכות פֿון איר זון דעם בן־תּורה וועט זי זײַן פֿאַרזאָרגט מיט עולם־הבא.

דו, מײַן קינד, זאָלסט זײַן
אַ פֿרומער, אַ גוטער.
וועט מען זאָגן אויף יענער וועלט: —
לאָזט אַרײַן דעם צדיקס מוטער.

אַ גאַנץ באַטײַטנדיקע ראָלע שפּילט אין דעם ייִדישן וויגליד דאָס געשטאַלט פֿונעם טאַטן. ער איז מלא־גדולה, אַז דאָס קינד לערנט גמרא. „אָט שטייט דער טאַטע, קוועלט און הערט זיך צו”. ער ברענגט דעם קינד אלערליי מתּנות: עפּעלעך און גענדזעלעך, „אַ קעלבעלע מיט אַ קו”, און „אַ בייגעלע מיט אַ לאָך”… נאָר מער אָפֿט האָט דאָס וויגליד צו טאָן מיט אַ ניט־דאָיִקן טאַטן. דער פֿאָטער איז אַוועקגעפֿאָרן זוכן פּרנסה אין אַ דאָרף אָדער אויף אַ יריד אין אַן אַנדער שטאָט.

פֿײגעלע, ליולי,
דער טאַטע ז’ניטאָ הי.
— וווּ איז טאַטע געפֿאָרן?
— קיין סטרי.