דאָס וויגליד ווי אַן אָפּשפּיגלונג פֿון דער מאַמעס נשמה

The Yiddish Lullaby As Mirror of a Mother's Inner Life

Yehuda Blum

פֿון מיכאל לײַנוואַנד

Published September 01, 2017, issue of August 25, 2017.

(די 3 טע זײַט פֿון 9)

די 1890ער יאָרן האָבן אַ צי געטאָן די ייִדישע טאַטעס אין דער „גאָלדענער מדינה”, וואָס ליגט זיך דאָרט מעבר־לים. פֿאָרנדיק קיין אַמעריקע נאָך אַ בעסערן לעבן, זאָגט דער טאַטע צו צוצונעמען די משפּחה צו זיך, נאָר גאַנץ אָפֿט קאָן ער זײַן הבֿטחה ניט מקיים זײַן. שלינגנדיק די טרערן, נאָר ניט פֿאַרלירנדיק קיין האָפֿענונג, זינגט די מאַמע וועגן דעם גן־עדן אויף דער ערד, וווּ אַפֿילו אין דער וואָכן עסן ייִדן חלה און „יאַיכעלעך”. זי גלויבט און רעדט אײַן איר עופֿעלע אַז דער טאַטע „וועט שיקן צוואַנציק דאָלער, זײַן פּאָרטרעט דערצו, און וועט נעמען, לעבן זאָל ער, אונדז אַהינצוצו”.

דאָס אָנקומען פֿונעם צוואַנציקסטן יאָרהונדערט געפֿינט שוין אַן אַנדער תּירוץ אויף אָפּצורײַסן דעם פֿאָטער פֿון דער משפּחה. אַ סך ייִדישע טאַטעס ווערן רעוואָלוציאָנערן. און די טעמע פֿון דעם „ניט־דאָיִקן” פֿאָטער קלינגט שוין אַנדערש.

פֿון סיביריען שיקט דײַן טאַטע
דיר אַ גרוס, מײַן קינד.

ניין, די מאַמע קלאָגט זיך חלילה ניט אויף איר ביטערן מזל. אַדרבא, זי גרייסט זיך מיט איר מאַן, דעם פֿאָטער פֿון איר קינד.

זאָרג ניט, קינד מײַנס, דיך געבוירן
האָט אַ גרויסער העלד.

די לאָפּעטע אין די הענט פֿון דעם פֿאַרמשפּטן און פֿאַרשיקטן פֿאָטער פֿאַרװאַנדלט זיך אין אַ געווער קעגן אומרעכט:

און ער גראָבט אַלץ טיפֿער, טיפֿער,
וואַרפֿט די ערד אַרויס.
זאָרג ניט, קינד מײַנס, פֿאַרן שקר
גראָבט ער קבֿרים אויס…

וווּ האָט זיך אַהינגעטאָן דער מאַמעס חלום וועגן וווילזײַן פֿונעם קינד? וווּ איז די ייִדישע שטרעבונג צו לערע, צו „חומש און גמרא”? די מאַמע טרוימט גאָר, אַז איר איינציק קינד זאָל גיין אין דעם טאַטנס דרכים, ווערן אַ רעװאָלוציאָנער.

און אַ העלד וועסטו אויסוואַקסן,
שלאָף זשע, שלאָף אַצינד;
זאַמל כּוחות פֿאַר דער צוקונפֿט,
זאַמל, איינציק קינד!

לאָמיר פֿאַרגלײַכן די רעאַקציע פֿון דער מאַמען אין אַ וויגליד, וואָס איז געשאַפֿן בעת דעם סאָציאַלן אויפֿברויז, וואָס זי באַרעכטיקט איר מאַן, דענקט און פֿילט מיט אים מיט, גרייסט זיך מיט אים און וויל, אַז דאָס קינד זאָל זײַן אין אים געראָטן, מיט דער רעאַקציע פֿון אַ מאַמען אין אַ וויגליד פֿון דעם הסכּלה־פּעריאָד. דאָ איז זי פֿאַרביטערט אויף איר מאַן, וואָס אונטער דער השפּעה פֿון די נײַע אידעען רײַסט ער זיך אָפּ פֿון ייִדישקייט:

צו צוועלף יאָר וועל איך דיר חתונה מאַכן;
איכ׳ל דיר געבן קליידער און אַלע גוטע זאַכן.
דער טאַטע — דער אַפּיקורס לאַכט דערפֿון גאָר, —
חתונה, זאָגט ער, איז צו אַכצן יאָר.