דאָס וויגליד ווי אַן אָפּשפּיגלונג פֿון דער מאַמעס נשמה

The Yiddish Lullaby As Mirror of a Mother's Inner Life

Yehuda Blum

פֿון מיכאל לײַנוואַנד

Published September 01, 2017, issue of August 25, 2017.

(די 6 טע זײַט פֿון 9)

אַ נײַ זײַטל עפֿענען די וויגלידער פֿונעם ראַטן־פּעריאָד. זיי זײַנען פֿול מיט האָפֿענונג און דערוואַרטונג אויף אַ ליכטיקער צוקונפֿט. די מאַמע זינגט איר קינד וועגן שלום, וועגן פֿרייד פֿון דער באַפֿרײַטער אַרבעט אין אַ פֿאַבריק צי אין אַ קאָלווירט, וועגן דעם גליקלעכן לעבן אינעם ראַטן־לאַנד, וועגן לענינען און סטאַלינען.

פֿאַר דיר זינג איך מײַנע לידער,
פֿאַר דיר און דײַנע ברידער.
וואַקסט שטאַרק נאָר און ברייט. אין שלום און פֿרייד.

אין וועלכער שפּראַך וועסט רעדן,
ווי לענין זײַ באשיידן,
ווי ער נאָר דעם פֿאָלק. דין ערלעך און פֿאָלג.

מיר טרעפֿן דאָ אויך דעם גוט באַקאַנטן היימישן ציגעלע־נוסח. נאָר דאָס ציגעלע סימבאָליזירט שוין ניט סתּם דעם וווילזײַן מיט דער רײַכקייט. אַז דאָס ציגעלע זאָל ברענגען נוצן, דאַרף מען צולייגן אַ האַנט.

שרײַט „מע־מע” דאָס ציגעלע:
קינדער, גרייט דאָס קריגעלע,
מעלקט מיך אויס געשווינד, געשווינד,
טרינקט די מילך, נו טרינקט געזונט.

באַגינען וועלן די קינדערלעך אויפֿשטיין און צוזאַמען מיטן גאַנצן „געזינדל” — דעם ציגעלע, דעם הינטעלע און דעם פֿערדעלע־טפּרו זיך לאָזן אַרבעטן אין פֿעלד אַרײַן. אין דעם זעלבן וויגליד, וואָס ס’האָט געשאַפֿן די באַקאַנטע לערערין און מחברטע פֿון מער ווי 200 קינדער־לידער, רבֿקה באָיאַרסקי, טרעפֿן מיר אָן אויף אַן אינטערעסאַנטן טעקסט:

פֿײַפֿט פֿאַבריק: — טו־טו! טו־טו!
ענדיקט זיך שוין אײַער רו,
וועט איר אויפֿשטיין, פֿייגעלעך —
באַקן וועט איר בייגעלעך…

רבֿקה באָיאַרסקי נוצט דאָ דעם אידעאָמאַטישן אויסדרוק „באַקן בייגל” אין אַ פּאָזיטיוון זינען. זאָל זי עס טאָן בכּיוון אָדער סתּם אַזוי? יעדנפֿאַלס, וואָלט איך זי ניט חושד געווען אינעם אויסנוצן די ייִדישע „וואַליזקע מיטן טאָפּלטן דעק”.

מיטן גרינדן פֿון דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט אין ביראָבידזשאַן האָבן די ייִדישע איבערוואַנדערער אַרײַנגעטראָגן אין דעם וויגליד נאָך אַ טעמאַטיק און סימבאָליק. ניט דאָס ציגעלע, ניט די מלאכים, און אוודאי ניט דער אייבערשטער סימבאָליזירן דעם צוקונפֿטיקן וווילזײַן פֿונעם קינד. עס באַװײַזט זיך אַן אומגעוויינטלעכער פּערסאָנאַזש פֿאַר אַ ייִדישן וויגליד — אַן אָדלער — דער סימבאָל פֿון שטאָלצקייט, גײַסטיקער דערהויבנקייט און העלדישקייט.

ס’איז אַן אָדלער דורכגעפֿלויגן —
זײַן זאָלסטו, ווי ער.

און ווי ער, זאָלסטו זיך הויבן,
זײַן מיט וואָלקנס גלײַך.